Privacy – Page 4 – Karin Spaink

De wondere wereld van Philips

Philips heeft zich toegelegd op persoonlijke verzorging, en wil liefst een heel netwerk van apparaten produceren die samen de medische conditie van consumenten in de gaten houdt. “Wij maken producten die twee, drie keer per dag letterlijk in aanraking komen met mensen. Apparaten voor in je mond, op je huid of apparaten waarmee je je voedsel bereidt of je huis schoonhoudt,” legde vicepresident Liat Ben-Zur afgelopen weekend in deze krant uit.

Ben-Zur roemde hun bluetoothtandenborstel. Via de bijbehorende app kun je je eigen ‘poetsprestaties’ in kaart brengen, maar binnenkort moet de tandenborstel ook het aantal bacteriën in je mond kunnen meten. “Daar kunnen tandartsen en mondhygiënisten mee aan de slag.”

Bloeddruk- en hartslagmeters, glucose en insulinecheckers, slimme weegschalen en thermometers. Babyflesjes die de temperatuur, de gedronken hoeveelheid en het tempo waarin de melk wordt gesabbeld in de gaten houdt, maar die via een netwerkverbinding ook de wifilampen een paar watt dimt wanneer de baby drinkt.

Er zitten echter wel wat haken en ogen aan Philips’ wondere wereld. Zo zijn dergelijke apparaten over het algemeen allerbelabberdst tegen inbraak beveiligd. Slimme thermostaten zijn al veelvuldig door hackers gegijzeld: pas wanneer je hen afkoopt, geven ze je de macht over de temperatuur in je eigen huis terug. Tot die tijd zit je thuis in de kou of in de hitte. Pacemakers en insulinepompen blijken eenvoudig op afstand bestuurbaar te zijn, en kunnen door onwelwillenden worden geïnstrueerd een dodelijke dosis af te geven.

Philips bewaart al deze semi-medische gegevens in een eigen cloud, waarvan ze de veiligheid uiteraard roemen. Maar wat er precies in die cloud gebeurt – welke gegevens bewaart Philips, hoe lang houden ze die vast, met wie delen ze die, krijg je zelf als ‘originator’ van de gegevens de volledige beschikking erover, kun je je je eigen gegevens ook wissen, kun je zelf bepalen met wie ze wanneer worden gedeeld, en onder welke omstandigheden? – is hoogst ondoorzichtig.

Kun je je eigen historische poets- of bloeddata exporteren wanneer je wilt overstappen op een ander merk tandenborstel of glucosemeter? Waarom werkt Philips op deze markt zo nauw samen met zorgverzekeraars? Delen ze daar informatie mee? Vallen deze proto-medische data onder het vrij strikte regime van het medisch beroepsgeheim, of worden ze – omdat Philips nu eenmaal geen medische instantie is – beschouwd als ‘persoonlijke gegevens’, die van oudsher minder bescherming genieten? Met welke medici en semi-medici wordt deze informatie gedeeld?

Dat Philips vorig jaar openlijk pleitte voor een wet die burgers hun medische dossier makkelijker per categorie met allerlei zorgverleners laat delen, is in dat kader weinig vertrouwenwekkend. ‘Privacy staat goede zorg in de weg,” meende Philips. Voorlopig vertrouw ik mijn tandarts toch net wat meer dan hun tandenborstel.

De zorg schendt verplicht uw privacy

De medische sector moet stapels gegevens van hun patiënten standaard aan de zorgverzekeraars doorsturen. Dat doen ze met behulp van de DBC’s, de diagnosebehandelcombinaties. Wat heeft de patiënt, hoe is die diagnose gesteld, wat is de voorgestelde behandeling en prognose; hoe heet de patiënt, wanneer is-ie geboren, waar woont hij, etc.

Dit alles onder het motto: indien bekend is welke behandeling waar gedaan wordt, en met welk resultaat, kan de zorgverzekeraar op een verstandige manier zorg inkopen en besluiten dat ze met sommige zorgverleners liever geen contract willen afsluiten. Marktwerking effectueren kan alleen op basis van een sloot informatie, stellen de zorgverzekeraars.

Helaas leidt dit niet tot goedkopere zorg, wél tot een bureaucratie die a) wezenloos kostbaar is, b) zorgverleners tot wanhoop drijft en c) het medisch geheim de nek heeft omgedraaid. Want de hoofdmoot van uw medische gegevens wordt maandelijks keurig bij uw zorgverzekeraar afgeleverd.

In de psychiatrie weegt die documanie extra. Diagnoses zijn daar moeilijker te stellen: afwijkend weefsel kun je met een MRI opsporen, cellen kun je onder de microscoop leggen; maar psychoses, fobieën, trauma’s en depressies geven zichzelf niet zomaar bloot. En iemands psychiatrisch doopceel doorsturen naar een zorgverzekeraar is stukken ingrijpender dan meedelen dat de cliënt longemfyseem heeft.

Sinds 2012 moet de psychiatrie bovendien per patiënt de zogeheten ROM-data naar de verzekeraars sturen: Routine Outcome Monitoring, bedoeld om te kijken hoe efficiënt een behandeling is. Handig, vonden de verzekeraars: dan kunnen we zien welke behandelaars vlot een depressie wegwerken en welke niet. Alleen bleken die ROM-data amper te helpen om de kosten te drukken.

Ook de Rekenkamer oordeelde eind januari van dit jaar dat die ROM-data niet idioot veel helpen: “We vinden het belangrijk dat de minister van VWS en de betrokken partijen oog houden voor de beperkingen van de ROM [..]. Voorkomen moet worden dat de sector tijd gaat steken in het verzamelen van gegevens die uiteindelijk onvoldoende bruikbaar blijken te zijn in de bekostiging.”

Maar de verzekeraars, rupsjes nooit-genoeg die ze zijn, eisen inmiddels juist meer. De Stichting Benchmark GGZ verplicht sinds 1 januari alle zorgverleners in de psychiatrie om nog gedetailleerder informatie over hun cliënten door te geven: van etniciteit en woonplaats plus geboortedatum tot opleiding, leefsituatie, opleiding, diagnose, en vragenlijsten over angsten, stemming, verslavingen, en seksueel leven.

Wie zulke patiëntgegevens niet aanlevert, krijgt voortaan niet meer betaald; op te weinig gegevens aanleveren hebben de zorgverzekeraars een boete gesteld. Oh ja: het verzamelen en verwerken van al die gegevens – waarvan het nut zeer omstreden is, en de legaliteit in twijfel kan worden getrokken – kost naar schatting zo’n dertig miljoen per jaar.

Ironie

De Russische hack van de mails van de Amerikaanse Democratische Partij is deels via Nederlandse servers uitgevoerd. Het was ronduit smullen geblazen voor de pers toen duidelijk werd dat een van de betrokken servers eigendom is van een medewerker van de digitale-burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom.

Rejo Zenger – want om hem ging het – houdt, zoals veel privacyvoorvechters, een Torserver in de lucht. Tor is een gedegen protocol, oorspronkelijk ontwikkeld door Amerikaanse inlichtingendiensten (aan ironie geen gebrek in dit verhaal) om de herkomst van internetverkeer nauwgezet te verwijderen, terwijl de bestemming en de boodschap zelf intact blijven. Een Torserver houdt bij waar een bericht naartoe moet, verwijdert de vorige afzender en stuurt het pakket kersvers verpakt naar de volgende Torserver, die precies hetzelfde doet. Steeds een schil van de ui eraf en een nieuwe schil eromheen. Op die manier is de verzender van een bericht na afloop niet meer te traceren, terwijl de integriteit van het bericht gegarandeerd is.

Tor wordt wereldwijd gebruikt door dissidenten, klokkenluiders, journalisten en NGO’s in kritische gebieden en door gewone burgers die in dictatoriale landen wonen. Veel onrustbarend nieuws zou zonder Tor nooit zijn weg naar de rest van de wereld hebben kunnen vinden: Tor heeft talloze mensen vervolging bespaard.

Uiteraard wordt Tor ook voor minder verheven doelen gebruikt: ook leveranciers van kinderporno en de drug- en wapenhandel maken er gebruik van. Er zijn manieren bedacht om dergelijk abject verkeer binnen het netwerk te minimaliseren, maar uitsluiten dat je eigen server voor onfrisse zaken wordt gebruikt is simpelweg onmogelijk. En zo werden de principes van een voorvechter van privacy misbruikt om een vuige hack uit te voeren.

Haha, dat krijg je er nu van: wie privacy voorstaat, faciliteert akelig misbruik en foute mensen. Moet je maar niet zo naïef zijn! Weg met privacy, dan zijn we allemaal een stuk veiliger! Dat was de teneur van de berichtgeving.

Maar dat komt neer op zeggen dat we de snelwegen of het openbaar vervoer moeten afschaffen omdat criminelen die soms gebruiken om aan de politie te ontkomen. Het legitieme gebruik en het publieke belang van die infrastructuur is immens, en moet je nu heus een complete faciliteit opheffen omdat iemand er misbruik van heeft gemaakt?

Zenger zelf gaf het enige redelijke antwoord: ‘Veel belangrijker dan het Tor-netwerk is: hoe zorg je ervoor dat digitale infrastructuur veilig is? Dit soort aanvallen door grote spelers als Rusland, Iran, China en de VS is niet te voorkomen, maar het internet is wel beter te beveiligen. Daar ligt een taak voor de overheid.’

Laat nu diezelfde overheid eind vorig jaar hebben besloten dat ze zero-day exploits – nieuw gevonden beveiligingslekken – niet bekend zal maken, omdat ze die zelf wil gebruiken.

Dat is de ware ironie van dit verhaal.

Gegijzeld door je thermostaat

We sluiten steeds meer dingen aan op internet. Van de routeplanner in de auto tot de slimme thermostaat in huis die gedetailleerd bijhoudt – en, wat niet iedereen weet, dus ook precies aan het energiebedrijf doorgeeft – welk apparaat hoeveel stroom verbruikt, en wanneer dan wel.

Dat we de thermostaat op afstand kunnen bedienen, betekent dat het ding een internetverbinding heeft. Alleen daardoor kunnen we commanderen: ‘CV: ga nu aan, want binnen het uur kom ik thuis.’ De slimme koelkast die je boodschappenlijstje voor je bijhoudt en desgevraagd zelfstandig bij de supermarkt de frisdrank, de melk en de rosbief voor je bestelt? Ook die doet dat via zijn eigen internetconnectie.

Zulke verbindingen worden alleen maar frequenter. Tezamen heten ze: het internet of things. De foto’s uit je camera worden zomaar, zelfs zonder dat je ergens een kabeltje in prikt, naar je computer overgezet? Dat is dankzij the internet of things: je camera praat achter je rug om met je tablet of je laptop, en regelt alles voor je, zonder dat jijzelf nog enige moeite hoeft te doen.

Reuze handig.

Totdat je je realiseert dat vrijwel al die connecties volkomen onbeschermd zijn. Een paar maanden geleden bewezen Duitse hackers dat ze andermans slimme thermostaten eenvoudig op afstand konden overnemen. Ze konden die zelfs gijzelen, naar het voorbeeld van ransomware: ‘Tenzij je me nu xxx euro betaalt, laat ik alle bestanden op je computer verdwijnen / beheers ik nu het klimaat in je huis. Zal ik de temperatuur in je huis vastzetten op 15 graden? Of vind je 40 graden fijner? Zeg het maar – ik heb nu de rechten over de temperatuur in je huis, en jij niet meer.’

Internetjournalist Brian Krebs onderzoekt criminelen die mensen via internet geld afhandig trachten te maken. De afgelopen weken werd zijn website geteisterd door een heftige DDoS-attack, waarbij de aanvallers zoveel verkeer genereren dat de site eronder bezwijkt. De aanvallen bleken afkomstig te zijn van camera’s en videorecorders.

Niet dat de eigenaars van die apparaten zich tegen Brian Krebs hadden gekeerd. Nee: hun apparaten waren stiekem door criminelen gekaapt en werden door hen ingezet als een zombieleger. Ondertussen hadden de eigenaars van die camera’s, koelkasten, thermostaten en koelkasten geen idee dat zijzelf grandioos werden misbruikt om iemand die wilde vertellen over de risico’s waaraan zijzelf als gebruikers blootstonden, de mond te snoeren.

We moeten serieus gaan eisen dat elk bedrijf dat ons als consument ‘slim’ verbindt met internet, de boel zelf terdege op orde heeft. Leuk dat je koelkast kan praten met Albert Heijn of de Jumbo, maar hoe veilig is die verbinding?

Want zodra onze camera’s en koelkasten achter onze rug om kunnen worden misbruikt om critici over het internet of things de mond te snoeren, of onze eigen apparaten te gijzelen, is er iets fundamenteel mis.

Rupsje Nooitgenoeg

Kijk hem staan. Ietwat slobberig in het pak – de armen te iel voor de mouwen –, zijn helderblauwe ogen priemend, de mondhoeken misprijzend naar beneden, de vuisten gebald. Rob Bertholee, hoofd van de AIVD. Zijn grootste vijand: terreurorganisaties. Zijn op een na grootste vijand: ons aller privacy. Om de eerste vijand te verslaan, moeten wij burgers het tweede opgeven, vindt hij.

‘Ik vind privacy ook uiterst belangrijk,’ begint hij. Ja, wat moet hij anders: zeggen dat je privacy onzin vindt is voor een hoge ambtenaar onaanvaardbaar, het is immers een grondrecht? Maar verder moet hij er eigenlijk niets van hebben.

Bertholee deelt het volk fijntjes mee, toevallig precies in de week waarin het boek van Maurits Martijn en Dimitri Tokmetzis over alle privacy-vermalende beleidsmaatregelen die overheid en bedrijfsleven het afgelopen decennium hebben genomen, insloeg als een bom, dat privacy-voorvechters hartstikke gevaarlijk zijn. ‘Zouden mensen die privacy als hoogste doel hebben dat net zo enthousiast nastreven als zij slachtoffers zijn van een aanslag? Als zij weten dat zij hebben toegestaan dat zoiets gebeurt?’

Hoe vals van Bertholee: alsof er aanslagen plaatsvinden omdat er teveel privacy is. Alle terroristische aanslagen zijn uitgevoerd door mensen die al bekend waren bij de AIVD of hun internationale collega’s. Die verdachten verloren de veiligheidsdiensten echter uit het oog door een overmaat aan bureaucratie, door gebrekkige onderlinge samenwerking en door de door henzelf gecreëerde overmaat aan signalen – immers: hoe meer triggers, hoe meer loze meldingen, en hoe meer nutteloos werk. De AIVD kan simpelweg niet uit de voeten met de grote hoeveelheid door henzelf geplante vlaggetjes.

Bertholee wijdt er geen woord aan, ook al is dat probleem inmiddels in zowat alle westerse landen breed uitgemeten. Hij pleit voor meer bevoegdheden en minder privacy, en zet nu zelfs de mensen die het luttele beetje privé verdedigen dat ons rest in de schandhoek: voor hem zijn al wie dat grondrecht te berde brengen, weinig meer dan handlangers en medeschuldigen aan terreur.

Sinds 9/11 zijn onze grondrechten drastisch ingeperkt, jaar op jaar. Maar de AIVD is Rupsje Nooitgenoeg: er kan altijd gerust nóg een beetje van onze privacy worden afgebikt, vinden ze.

Bertholee vecht nu het recht op encryptie van berichten aan. De ellende van het opgeven van dat recht betekent dat iedereen daardoor akelig kwetsbaar wordt voor hackers, en voor bank- of identiteitsfraude. Wat heb je er in hemelsnaam aan om een eventuele terrorist te kunnen onderscheppen wanneer dat betekent dat het reilen en zeilen van de hele bevolking op werkelijk alle dagelijkse fronten aanzienlijk kwetsbaarder wordt?

Meneer Bertholee: voer al uw persoonlijke transacties een maandje uit op een onbeschermd netwerk, zonder enige encryptie. Daarna praten we verder over wat veiligheid behelst.

Schijnveilig

Er is een hoogst curieuze veiling gaande: een groep hackers, de ShadowBrokers, slijt publiekelijk een roedel zogeheten zero-day exploits aan de hoogstbiedende. Zero-day exploits zijn beveiligingsgaten die nog niet zijn gepubliceerd en waar de betrokken software- of hardware-fabrikant geen weet van heeft, zodat ze geen verweer tegen de bewuste kwetsbaarheid hebben kunnen ontwerpen.

Het effect? Iedereen die zulke hardware of software gebruikt, kan worden gehackt door deskundigen – of door groepjes die zulke exploits verzamelen en heimelijk aan elkaar doorgeven – met mogelijk grote gevolgen. De fabrikant heeft niet door dat zijn product lek is, de klant weet niet dat zijn gegevens geoogst kunnen worden door kwaadwillenden. Beiden denken hun zaakjes op orde te hebben, maar verkeren in schijnveiligheid.

We weten al langer dat de NSA, de Amerikaanse afluisterdienst, dergelijke zero-day exploits verzamelt. De NSA zet zelfs deskundigen in om die als eerste op te sporen, teneinde ze later naar eigen goeddunken te gebruiken tegen mogelijk verdachte organisaties.

De NSA is terdege bekritiseerd om deze praktijk. Door gevonden exploits niet te publiceren, zoals serieuze veiligheidsexperts doen, maar ze te eigen bate geheim te houden, verzwakken ze uiteindelijk ieders veiligheid. Want welke zekerheid hebben we dat andere, minder nette clubjes, diezelfde exploits niet ook hebben gevonden? Vergroot het onze veiligheid wanneer de NSA denkt dat zij als enige dergelijke exploits heeft gevonden en die secuur kan beheren? Is het niet beter om zulke exploits bekend te maken, opdat ieders algemene veiligheid wordt verbeterd?

De NSA denkt: als wij zulke lekken niet bekend maken, kunnen alleen wij ze heimelijk inzetten.

Deze veiling maakt korte metten met dat idee. De ShadowBrokers hebben ergens in 2013 digitaal ingebroken bij de NSA en zijn er vandoor gegaan met het hele toenmalige pakket aan zero-day exploits. En die verkopen ze nu aan de hoogste bieder. Aan de hand van het lokkertje dat de ShadowBrokers vorige week publiceerden om bieders over de streep te halen, hebben diverse beveiligingsexperts inmiddels bevestigd dat de verkopers een set authentieke zero-day exploits in handen hebben, en dat die inderdaad van de NSA afkomstig moet zijn.

Je wil er niet aan denken dat ISIS, of een andere terreurorganisatie, straks de hoogste bieder blijkt te zijn, en dan dat akelige pakket aan exploits in handen krijgt.

Wat te doen?

De slimste optie: de NSA gedraagt zich per direct als een verantwoordelijk beveiliger, meldt alle ooit gevonden beveiligingslekken alsnog bij de betreffende fabrikanten, wacht tot die een patch hebben uitgebracht, en publiceert dan het lek. Dat ondermijnt de veiling van ShadowBrokers finaal en maakt iedereen op slag veiliger.

Maar de kans dat de NSA voor die optie kiest, is klein. Om ons te beveiligen, hebben ze liever dat wij kwetsbaar blijven.

Nog meer controle is een heilloze weg

Na al die aanslagen lijkt het duidelijk: voor de veiligheid dienen we meer vrijheid in te leveren. Meer controle op ieders gedrag, uitlatingen en ideeën; meer dataverzamelingen en die onderling beter koppelen; meer bewaking, meer mensen eruit pikken. Streng optreden jegens iedereen die van het gemiddelde afwijkt.

Alleen doen we dat al vijftien jaar lang, en het helpt geen sikkepit. Het verzamelen en kruisen van data leidt er hooguit toe dat de macht van de overheid toeneemt, dat individuele burgers kwetsbaarder worden, en de kans op pijnlijke fouten toeneemt. (Digitale systemen zijn weinig vergevingsgezind, ook als de vergissing hun makelij is.)

Ik vermoed dat meer surveillance er juist voor zorgt dat burgers passiever worden. Je meldt iets dat je zorgen baart niet bij de politie, omdat ‘het systeem’ dat toch zelf wel zal signaleren? Veiligheid wordt iets dat de overheid voor ons regelt, iets wat we passief ondergaan; en niet langer iets dat we met ons allen beheren en vormgeven.

Uit tal van rapporten blijkt dat al die controle niets uithaalt tegen aanslagen: geen enkele is erdoor voorkomen. Erger: bijna iedereen die de laatste jaren betrokken geweest is bij een grote aanslag, stond al op de radar van de politie. Massasurveillance levert simpelweg te weinig op.

We creëren intussen een klimaat waarin mensen anderen gaan verdenken zuiver vanwege hun kleur, hun religie of hun kledij. Waarin alle moslims moeten boeten voor de extremistische groeperingen die hun religie perverteren – en die overigens onder moslims meer slachtoffers hebben gemaakt dan onder aanhangers van welke andere overtuiging ook. Waarin zelfs mensen die op de vlucht zijn geslagen voor datzelfde extremisme door steeds meer Europeanen worden gewantrouwd.

Laten we het in hemelsnaam eens anders proberen. Burgerrechten versterken, in plaats van die verdacht te maken. Zorgen dat de politie in de wijk staat, voor iedereen toegankelijk en aanspreekbaar is. De aandacht verleggen naar rechercheren, naar netwerken opbouwen, naar ontvankelijk zijn voor signalen.

Wat we verdacht moeten maken, is elke vorm van radicalisering en het vergoelijken ervan. Of het nu gaat om ‘vaderlandslievende’ mannen die menen een eigen knokploeg te moeten starten om ‘onze’ vrouwen te beschermen, of om Erdoganfans die hetzes starten tegen Nederlandse Turken en hun bedrijven omdat ze Gülen-aanhangers zouden zijn; om mannen die Ebru Umar bespugen, of mensen die alle moslims het land uit willen hebben. Voor zulk extremisme zou hier geen plaats moeten zijn.

Laat ons geld pompen in onderwijs en de burgerzin versterken. We moeten banden smeden en versterken, niet ons terug trekken op onze eilandjes en ons eigen vermeende gelijk.

Nu terrorisme een franchise-onderneming is geworden in plaats van een plan dat van bovenaf wordt aangestuurd, kan veiligheid alleen bestaan als we daar zelf deel van uitmaken.

Het recht niet te weten

DeepMind, het Googlebedrijf dat laatst de beste Go-speler van de wereld verrassend versloeg, heeft een nieuw project. Via het Britse NHS kreeg het toegang tot 1,6 miljoen patiëntgegevens van drie Londense ziekenhuizen, inclusief de dossiers tot vijf jaar terug. DeepMind krijgt alle (geanonimiseerde) gegevens: van abortussen tot hiv-controles, van psychiatrische aandoeningen tot besmettelijke ziektes, van controles wegens chronische ziektes tot ziekenhuisopnames.

Het onderzoek van DeepMind richt zich op het monitoren van patiënten met een nierziekte: de inzet is het ziekenhuispersoneel te helpen om deze patiënten beter te monitoren. Maar Google wil meer. Met hun nieuwe bedrijf Calico richten ze zich op onderzoek naar ouderdomsziekten, hun zijtak Google X is de complete genoomkaart van 175 vrijwilligers aan het ontleden en koppelt die aan ziektegeschiedenissen in de familie plus de analyse van allerlei lichaamsvloeistoffen, en Google zelf maakte in januari bekend dat ze vergevorderd zijn met een in een contactlens ingebouwde chip die het glucoseniveau van mensen met suikerziekte permanent monitort, opdat de hinderlijke vingerprik achterwege kan blijven.

Google is niet het enige bedrijf dat high tech, big data en machine learning inzet in de gezondheidszorg. Maar zonder twijfel het is wél de grootste, en de rijkste onderneming die dat doet. Daarnaast weet het bedrijf sowieso al meer van ons dan welke instantie ook: onze internetzoekgeschiedenis, onze locatie, waar we naartoe willen, onze e-mails, contacten, agenda’s, foto’s, woonomgeving, interesses, aankopen – Google weet meer van ieders dagelijks leven dan de gemiddelde geheime dienst, en heeft inmiddels op veel fronten een ferm monopolie in handen.

Daarom is het wellicht een minder aangenaam idee dat datzelfde bedrijf nu ook de beschikking krijgt over onze ziektegeschiedenissen. Dat die geanonimiseerd zijn, zegt weinig: meermalen is aangetoond dat je, aan de hand van iemands zoekgeschiedenis, precies kunt bepalen om wie het gaat. Met een gedetailleerd en tot vijf jaar geleden teruggaand medisch dossier moet dat óók mogelijk zijn.

Hans Galjaard, professor in de humane genetica, ontwikkelde jaren geleden het ‘recht om niet te weten’. Wat is het nut, betoogde hij, om iemand die op grond van zijn genen mogelijk een akelige ziekte kan krijgen, nu al met die informatie op te zadelen? Want die informatie beïnvloedt vervolgens iemands verdere levensloop, en hoe anderen – instanties inclusief – op hem of haar reageren. Dat terwijl er geen zekerheid is óf die ziekte wel tot uiting komt…

Google scherpt Galjaards vraagstuk akelig aan. Want zij dataminen niet op verzoek van de patiënt: hun gegevens gaan rechtstreeks naar medici, beleidsmakers, en mogelijk zelfs van verzekeraars. Zie daar maar eens tussen te komen, wanneer Google eenmaal een potentiële diagnose over je heeft geveld.

Gewapende spullen

In een zaak vergelijkbaar met de San Bernardino rechtszaak, waar de FBI van Apple eist dat zij een gelockte iPhone van nieuwe software voorzien opdat de FBI op haar gemak kan proberen het mobieltje te hacken, heeft de overheid gisteren flink het lid op de neus gekregen. Het ging in deze zaak om de gelockte iPhone van een man die wegens drugshandel was opgepakt (hij heeft overigens bekend en is veroordeeld); ook daar weigerde Apple zijn medewerking.

Rechter James Orenstein veegde in New York de vloer aan met de argumenten van de staat. Apple heeft een wettelijk toegestaan product verkocht, en is zelf niet betrokken bij het misdrijf; Apple kan derhalve geen enkele vorm van medeplichtigheid worden aangewreven. Er is simpelweg geen wettelijke grond om medewerking van het bedrijf af te dwingen.

De rechter rekent het de staat voorts zwaar aan dat die de zaak liefst in het geheim wilden voeren, buiten het oog van pers en publiek om, en dat – anders dan ze steeds suggereren – deze zaak niet op zich staat. Er zijn al zeker 70 gevallen bekend waarin de DEA of de FBI van Apple eiste dat het bedrijf voor hen een iPhone van een verdachte zou unlocken.

Uit de stukken kon de rechter niets anders dan opmaken dat de staat aanstuurt op een algemene uitspraak die bedrijven oplegt dat zij altijd, zodra de FBI daarom vraagt, hun medewerking moeten verlenen om privéapparatuur van verdachten te ontsleutelen, of die anderszins voor de inlichtingendiensten toegankelijk te maken. Dat is een zodanig vergaande eis, vonniste de rechter, dat die pertinent niet ad hoc kan worden ingewilligd; daar is wetgeving door het Congres voor nodig. Zelfs dan is het nog de vraag of een daartoe ontworpen wet toetsing aan de grondwet zou doorstaan.

De Newyorkse zaak biedt prachtige aanknopingspunten voor de San Bernardinozaak. Wat de FBI daar eist, gaat verder dan wat de DEA in deze zaak wilde. Om het mobieltje van de San Bernardino terroristen te ontsleutelen, zou Apple een nieuw besturingssysteem moeten schrijven, naar de specificaties van de FBI, en die via de achterdeur op de bewuste telefoon moeten uploaden. Dat mechanisme – waarbij een fabrikant malicieuze code schrijft en van haar eigen sleutel voorziet opdat zo’n telefoontje de ‘update’ zonder vragen accepteert, is een buitengewoon riskant pad.

In een opiniestuk voor de Washington Post legde Christopher Soghoian van burgerrechtenorganisatie ACLU gisteren uit wat dat pad behelst: dat alle technologiebedrijven kunnen worden verplicht op instigatie van veiligheidsdiensten gecompromitteerde updates naar klanten en gebruikers te sturen. En dan is niets meer veilig: elk mobieltje, elke browser, elke zelfsturende auto en slimme tv kan zomaar een verlengstuk van de overheid worden.

Dan wordt technologie een wapen van de staat tegen haar burgers.

Hardleers

In 2006 liet ik de veiligheid van de elektronische patiëntendossiers van twee ziekenhuizen testen. Bij een ziekenhuis waren de hackers binnen een paar uur binnen, zonder ingewikkelde strapatsen. De hackers gebruikten een alom bekende kwetsbaarheid, konden daarna overal bij en verhuisden op mijn verzoek grote hoeveelheden gegevens heen en weer, om te kijken of het ziekenhuissysteem dan tenminste doorhad dat er ineens wel erg veel data werd rondgesleurd. Nee hoor, niks.

Ik kon lijstjes oproepen van alle patiënten met ziekte X, of geboren in een specifiek jaar, of in behandeling bij dokter Y, of wonend in postcodegebied Z. Alle patiëntendossiers kon ik vrijelijk inzien, kopiëren, wissen, ja zelfs veranderen. Het ziekenhuis merkte niets.

Toen ik de directie belde met het schokkende nieuws en een afspraak tussen hen en de hackers arrangeerde om de oorzaken van hun gapende gat te bespreken, stuurden ze de systeembeheerder. De directie noch de Raad van Bestuur lieten zich zien. Niet hun pakkie-an, vonden ze.

Gisteren werd bekend dat vier Nederlandse ziekenhuizen betrokken waren bij twee nieuwe medisch datalekken. Twee ziekenhuizen hadden via een tussenpersoon de papieren dossiers van hun patiënten aan Belgische gevangenen verstrekt; de gevangenen moesten de dossiers gereedmaken om te scannen, opdat de dossiers gedigitaliseerd konden worden. Papier ordenen, nietjes eruit, dat werk. De dossiers van je patiënten aan veroordeelde criminelen geven – wie bedenkt er in hemelsnaam zoiets? Medische dossiers mogen uitsluitend worden verwerkt door mensen die een strenge geheimhoudingsplicht hebben.

Dezelfde tussenpersoon, het Belgische iGuana, was ook verantwoordelijk voor het tweede lek: de gegevens van 200.000 patiënten waren een maand lang voor iedereen zichtbaar via een volledig onbeschermde internetlink. Daaronder bevonden zich bijna 6000 datasets van twee Nederlandse ziekenhuizen (de rest betrof Belgische patiënten).

In het lijstje van de betrokken ziekenhuizen sprong één naam in het oog. Warempel, daar had je het ziekenhuis weer dat tien jaar geleden al zo onvergeeflijk slordig omsprong met de digitale dossiers van hun 1,2 miljoen patiënten. Ze zijn verrekte hardleers, daar.

We willen graag alles digitaliseren, maar het moet liefst niets kosten. Dus zetten we om redenen van kostenbesparing slordige tussenpersonen en vage onbevoegden in. En het is onze privacy die daaronder lijdt, óns medisch geheim dat al doende op grote schaal wordt geschonden.

Ziekenhuizen zouden tegenwoordig een privacy-officer in dienst moeten hebben, iemand die verstand heeft van data-hygiëne en privacywetgeving; iemand die boven alle disciplines staat en die een veto kan uitspreken over brakke automatisering.

Tot die tijd zijn boetes de enige remedie, torenhoge hoge boetes. Pas dan gaan directies en zorgverzekeraars zich realiseren dat goedkoop vaak duurkoop is.