Newspeak – Page 2 – Karin Spaink

Reality check

‘Weinig zal moeilijker zijn te verteren voor een voormalige reality-tv-gastheer,’ schreef iemand afgelopen vrijdag op Twitter, ‘dan zijn dagenlange, overal live op tv uitgezonden weg naar de nederlaag.’

Het moeten harde dagen voor Trump zijn geweest. Toen de overwinning van Biden zich aftekende, en Trump – zonder daarvoor enig bewijs aan te leveren – volhield dat er sprake was van grootschalige stemfraude, kapten drie nationale zenders zijn speech af en weigerden ze de rest uit te zenden, omdat die weinig meer behelsde dan een overmaat aan leugens.

Twitter verborg in de loop van de week steeds meer van zijn tweets, omdat die bol stonden van grove onwaarheden. Zaterdagmiddag kwam hij thuis van zijn zoveelste potje golf en trof een feestende massa bij ‘zijn’ Witte Huis aan: allemaal mensen die dolblij waren dat hij had verloren en straks het veld moest ruimen. Trump deed er verbolgen het zwijgen toe.

Pas toen Joe Biden en Kamala Harris hun acceptatiespeech hielden, durfde ik opgelucht te adem te halen. De nachtmerrie was op het nippertje getemd. Niet dat die nu over en uit is: er moet zoveel worden hersteld, zoveel worden heropgebouwd, tegenstellingen die moeten worden ontmanteld – maar de eindeloze neergang, de routineuze afbraak van instituties en wetenschap, het openlijke nepotisme, het vanzelfsprekende wantrouw zaaien, het eeuwige vingerwijzen, zijn tomeloze narcisme en gescheld was een halt toegeroepen. Om maar niet te spreken van zijn gedweep met geweld, zijn racisme, zijn seksisme en zijn pose als vermeende strong man.

De fascist moet straks het Witte Huis verlaten.

Met de Republikeinen heb ik weinig medelijden: die zijn grotendeels medeplichtig. Je mag hopen dat het fatsoenlijke smaldeel zich afscheidt en een nieuwe conservatieve partij opricht. Van deze erfenis kun je je niet meer zonder kleerscheuren ontdoen: de rot zit inmiddels in de haarvaten.

Met de mensen die voor Trump hebben gestemd, heb ik weinig medelijden – die hebben zich te graag laten betoveren door valse retoriek, zich vol overgave op sleeptouw laten nemen door incels en Proud Boys, zich gelaafd aan verbaal en echt wapengekletter, en hebben ondertussen amper stilgestaan bij het leed dat hun held overal in het land aanrichtte. Liever teerden ze zelf op de angst die hun president onder zijn landgenoten zaaide.

Bovendien: in 2016 moesten we Trump-stemmers pogen te begrijpen omdat ze zich miskend voelden; nu moeten de Democraten toenaderingen tot hen zoeken omdat ze verloren hebben. Wanneer zet iemand ooit al die andere grote groepen mensen eens in het zonlicht, en beschermt de rechten van vrouwen, latino’s, zwarte mensen, ongelovigen, homoseksuelen, immigranten, transgenders, daklozen, onverzekerden, werklozen en minimumloners?

Tijdens de toespraken van Harris en Biden realiseerde ik me nog iets anders. Grammar was back. Coherente toespraken, zinnen met logica en een structuur. Mensen die zich voor anderen verstaanbaar willen maken.

Bijgeloof en beschaving

Die bevolking daar was waarschijnlijk bijgelovig, kon je in het westen nog wel eens horen wanneer in Liberia of Kenia een inderhaast opgebouwde ebolakliniek door een lokale groepering werd platgebrand. Die mensen zagen dat hun geliefden en dorpsgenoten ziek de kliniek ingingen en er vaak dood weer uitkwamen, en dachten: dat kon niet pluis zijn. Ze werden er vast vermoord. Hup, dan maar de fik in die kliniek. Wat een onwetendheid van die mensen, he? Daar hadden ze toch mooi zichzelf maar mee!

Ze wantrouwden buitenstaanders daar, hoorden we hier wel als verklaring wanneer medewerkers van Artsen Zonder Grenzen of het Rode Kruis werden vermoord. Zo raar! Zo kortzichtig! Die mensen in witte jassen kwamen toch om ze te helpen? Konden ze daar niet wat dankbaarder zijn voor al ‘onze’ inspanningen?

Die mensen daar snapten niets van moderne geneeskunde, bromden mensen hier wel. Tsja, slecht opgeleid he, dan krijg je dat. En ze vertrouwden liever op hun eigen medicijnmannen, hoe dom en bijgelovig kon je toch zijn.

Je vraagt je intussen af hoe mensen daar nu tegen ons zouden aankijken, als ze hoorden wat hier gaande is. Meewarigheid zou ons deel zijn. We hebben immers een groeiend aantal mensen die denken dat je doodziek wordt wanneer je mondmaskertjes draagt, en die menen zichzelf effectief tegen een nieuw, potentieel dodelijk virus te kunnen beschermen met vitamine D, of met zink, of die overtuigd zijn dat ze ‘onschendbaar’ zijn en het virus niet kunnen krijgen. Met mensen die oprecht geloven dat een vaccin tegen dat virus een microchip bevat die hun dna aanpast en hen in robots zal doen veranderen. Met mensen die tientallen decennia aan kennis, kunde en ervaring klakkeloos terzijde schuiven en zich daar trots op beroepen.

Aan bijgeloof inmiddels geen gebrek. Er is zelfs een iteratie van het aloude, antisemitische complotsprookje van stal gehaald: onze ‘elite’ zou kinderen verhandelen en het bloed van baby’s drinken. De mensen die beweren ons tegen een onzichtbare ziekte te willen beschermen, doen dat alleen omdat ze eropuit zijn om ons hun wil op te leggen.

En alles lijkt gelegitimeerd: spugen op politici en die uitjouwen, journalisten lastigvallen, verpleegkundigen belagen, buschauffeurs in elkaar trappen, zorgverleners dood wensen, wetenschappers tot moordenaar of machtswellusteling verklaren.

En intussen gaat het met de aanpak van de vermeende ‘elite’ ook niet goed. Het kabinet zwalkt, het OMT heeft zijn onafhankelijkheid slecht bewaakt, de testcapaciteit blijft achter, het contactonderzoek ligt volledig op z’n gat, de ziekenhuizen moeten de normale zorg opgeven en de zorgverleners lopen op hun laatste benen.

En de besmettingen, die blijven stijgen. Intussen zit iedereen die weet dat-ie extra kwetsbaar is, al maanden achtereen thuis, en wordt hen verteld dat ze zich wellicht moeten ‘opofferen’ om de jonkies meer ruimte te geven.

Oh brave new world, that has such idiots in it.

[Beeld: Afrikaanse sjamaan, houtgravure, Wellcome Collection]

Minkukels

Voor mijn part ‘geloof’ je niet in corona, en er de pest in hebben dat de maatregelen om de stijgende verspreiding een halt toe te roepen weer worden verscherpt, is volkomen logisch. Voor veel mensen zijn die bovendien financieel een harde dobber, of zelfs de laatste druppel. (Juist om die reden was ik tegen van het rappe tempo waarmee we vanaf juli uit de lockdown gingen – hadden we eerst de testcapaciteit en het bron- en contactonderzoek op poten gezet, en terdege bekeken hoe elke versoepeling uitpakte, dan waren ook wij nu waar Duitsland al lang is – amper nog besmettingen, en hoofdzakelijk klein, relatief beheersbare uitbraken.)

Voor mijn part ‘geloof’ je niet in corona, of denk je dat je zelf niet besmettelijk bent. Maar het duurt soms een week voor je doorkrijgt dat je drager bent geworden, en dan nog hoef je zelf geen symptomen te hebben om tussentijds volop anderen te kunnen aansteken. Een maskertje draag je niet alleen voor jezelf: je voorkomt ermee dat je per ongeluk, en zonder het te weten, een ander besmet. Je moeder. Je lief. Je kind. Die aardige collega, of je beste maat.

Voor mijn part ‘geloof’ je niet in corona, en wil je geen mondmasker dragen. Maar aanvaard dan de consequenties: blijf weg uit het openbaar vervoer, en je boodschappen bestel je maar online. En doe niet alsof mensen die wel een maskertje dragen, zich laten muilkorven. Je bent geen haar beter dan zij.

Zeur evenmin dat je met zo’n frutsel op ‘haast niet kunt ademhalen’: de artsen en verpleegkundigen die je ouders, je buren en met pech straks ook jou moeten verzorgen, hebben maandenlang een aanzienlijk dikker en stugger mondkapje moeten dragen, soms hele diensten achter elkaar, met overuren erbij. Ze hadden daar nog handschoenen, een spatbril en haarnetje bij. Zij klaagden niet over benauwdheid, zelfs niet over de absurde werkdruk – ze zeiden alleen dat ze doodmoe waren, en bang.

Voor mijn part ‘geloof’ je niet in corona. Maar noem jezelf geen ‘vrijheidsstrijder’ als je expres te dicht bij een politicus gaat staan en die in het gezicht blaat of naar een van hen spuugt. Noem het geen ‘verzetsdaad’ als je een verpleegtehuis dat dicht moest vanwege een rondwarende uitbraak, opbelt om het personeel dood te wensen. En wie met een groepje gelijkgestemden bij een school gaat protesteren, uitgerust met borden met daarop ‘mondkap = kindermishandeling’, doet weinig meer dan zichzelf belachelijk maken, de kinderen schrik aanjagen, de docenten van slag brengen en kindermishandeling ernstig devalueren. Dan ben je gewoon een minkukel.

Voor mijn part ‘geloof’ je niet in corona. Maar intussen krijgt het er alle schijn van dat zulk ongeloof vooral hardop wordt geventileerd door mensen die zich god in eigen ego wanen, en wier vrijheid er hoofdzakelijk uit bestaat dat de rest mag stikken.

De coronamaatregelen in acht nemen, wordt zo welhaast een bewijs van beschaving, en het mondmasker een teken van weldenkendheid.

[Beeld: leo2014 via Pixabay]

QAnon is de kroon op elk complot

Dat de laatste maanden nieuwe dwarsverbanden zijn ontstaan tussen allerlei tegenbewegingen, is eerder geconstateerd. Maar de verse mengelmoes is ronduit fascinerend – knappe jongen of meid die dat kon voorspellen. De mensen die het 5G-netwerk wantrouwen en denken dat ons afweersysteem door ‘5G-straling’ wordt vernacheld, sloten al snel een bondgenootschap met de mensen die meenden dat covid-19 een ‘hype’ en niets dan een ‘griepje’ was.

Vreemd, want die laatsten denken nu juist dat ons immuunsysteem corona best zonder hulp de baas kan, en dat onze afweer dus opperbest werkt. Vervolgens sloten de anti-vaxxers zich aan, die geloven dat mazelen onschuldig is, dat je je afweersysteem kapot maakt met vaccins en dat een kind door inentingen bovendien kans loopt autistisch te worden.

Toen hadden we al een aardige hutspot.

Intussen hebben zich ook de mensen gemeld die zowat alle overheids- en supranationale instanties wantrouwen, of dat nu het kabinet, het RIVM of de WHO is. In dat stadium was ik eigenlijk hoofdzakelijk verbaasd dat de boze boeren zich niet subiet aansloten: die hadden immers nog een mud of wat aardappels met het RIVM te schillen en meenden al langer dat die club cijfers vervalste om ‘het volk’ te misleiden.

Allerlei extreemrechts volk, zoals de mensen achter de Blauwe Tijger, liep ook al mee: die grijpen elke gelegenheid te baat om wantrouwen tegen instanties aan te wakkeren. Wil het kabinet geen lockdown? Schande! Versoepelt het kabinet de lockdown niet? Een nog grotere schande!

Half juni, toen Willem Engel furore maakte met zijn Viruswaanzin, dacht ik: het zal mij benieuwen wanneer Baudet zich solidair met hem verklaart, of andersom. En jawel, vorige maand verklaarde Baudet fier: ‘Engel is een van de mensen die wij achter de schermen steunen.’

De snelkookpan maakt overuren. Op de demonstratie tegen de coronamaatregelen in Berlijn van afgelopen weekend was QAnon plotseling alomtegenwoordig, een uit de VS overgewaaide complotgroepering, die meent dat er een kartel van machthebbers is – de huidige belichaming van de Illuminatie, zeg maar – die aan pedofilie en kinderhandel doen, en geloven dat Trump de wereld komt verlossen. QAnon is de kroon op elk complot.

Het akelige is dat er in veel een greintje waarheid zit. Ja, het kabinet zwalkt. Ja, het RIVM geeft soms onvoldoende openheid. Ja, er is te veel surveillance. Ja, Big Pharma slijt hun waren met te groot gemak en verdient er te veel aan. Maar elk standpunt wordt in extremis doorgetrokken, de argwaan wordt met de dag groter, en de woede neemt toe.

Zodat Willem Engel, die in februari nog gewoon een onbekende dansleraar was, nu cultleider is en openlijk filosofeert dat hem niks zou verbazen wanneer het volk hier te lande de nationale politici zou vermoorden. Indien het kartel zo doorgaat, komt het volk in opstand, daar kon hij ook niets aan doen.

Baudet lachte besmuikt. Hij steunt Willem immers achter de schermen.

Misplaatst optimisme

Ook mij hangt het de keel uit. Ik wil argeloos de schouder van een collega kunnen beetpakken, iemand vanzelfsprekend omhelzen, hartelijk handen schudden, tegen een vertrouweling aanleunen, een vriend stevig vastpakken. Ik kan gelukkig thuis werken, zonder financiële consequenties, maar ik mis de dagelijkse omgang met collega’s vreselijk. Vooral dat je nu voor zowat alles een formele videomeeting moet beleggen hindert me – alle terloopsheid, alle natuurlijkheid is kwijt.

Inmiddels haat ik dat opgelegde optimisme van Rutte, zijn jubelend-bezwerende ‘Jongens, we doen het goed!’ Want we doen het helemaal niet goed: we zijn er collectief slecht aan toe.

Er zijn duizenden mensen vroegtijdig overleden, tienduizenden zijn ernstig ziek geweest, soms met langdurige consequenties, we zijn allemaal bang geweest dat wij of onze geliefden besmet zouden raken, en we hebben in een paar maanden tijd onze zorgverleners volledig uitgewoond. Soms parasitaire maar rijke bedrijven als Uber, Booking en Tesla hebben miljoenen overheidssteun geïncasseerd, terwijl kunstenaars, muzikanten, theatermakers en acteurs de pest konden krijgen en kleine podia stilletjes omvallen. Kinderen en jongeren hebben maandenlang school gemist en kregen inderhaast in elkaar geklust onderwijs-op-afstand. De werkloosheid stijgt schrikbarend, en veel bedrijfjes gaan failliet.

Intussen neemt de besmettingsgraad weer toe, nu ook onder jongeren, en Rutte steekt zijn duimen maar weer eens omhoog. Hij deelt complimentjes aan het volk uit, als was het strooigoed.

Ik wil geen snoepjes van het kabinet, geen lolly als een kusje als troost voor onze collectieve kapotte knie. Ik wil een regering die de huidige stijging van de besmettingsgraad bloedserieus neemt, die onze zorgen erkent in plaats van die met opgestoken duim weg te wuiven. ‘Jullie doen het super hoor, ga zo door!’

Ik snak naar bewindslieden die hardop durven zeggen dat sommige bedrijven – nertsfokkers, slachtbedrijven, uitzendbureaus die arbeidsmigranten in krappe behuizingen en volle bussen proppen – er een rotzooi van maken, en dat Booking zelf maar zijn broek moet ophouden. Naar bewindslieden die, zoals burgemeester Aboutaleb, zeggen dat sommige gedragingen zo onverstandig zijn dat ze vanwege het gevaar waarmee ze anderen opzadelen, niet kunnen worden getolereerd, en die heldere lijnen vaststellen: afstand houden, of anders een masker op.

Ik snak naar talkshow-items en krantenartikelen waarin oprecht wordt verkend wat we de afgelopen maanden hebben verloren en hebben moeten inleveren, en hoe we onder deze omstandigheden verder kunnen, zonder meteen in de reflex te schieten dat we de maatregelen ‘dus’ beter kunnen afschaffen.

Zolang niemand onze pijn, angst, zorgen en ellende publiekelijk serieus neemt, zijn de enigen die ogenschijnlijk soelaas bieden degenen die er ostentatief de brui aan geven. Van jongeren die illegale feesten organiseren en vakantiegangers die in kuddes stranden en parken opzoeken, tot mensen die het virus tot hype of hoax degraderen en het beschouwen als een snode poging van onze overlords om het volk aan banden te leggen.

Wie geen perspectief biedt, drijft mensen naar de gekkies, waar een mondmasker afwijzen ‘vrijheidsstrijd’ heet en knuffelen wordt geframed als verzetsdaad. Ruttes ongefundeerde optimisme stuwt mensen in de armen van de viruswaanzin – en beiden ontkennen de harde realiteit: we zijn nog lang niet van dat virus af.

• . •

Noot: ik had Action genoemd als een van de bedrijven die steun hadden aangevraagd, maar dat was ten onrechte: Action heeft geen steun aangevraagd.

[Beeld: Eric Yahnker (website en op Tumblr) – ‘Pandemic Lovers (after Magritte)’, 2020, Oil on canvas, 27.5 x 36 inches, 70 x 91 cm. Een van de kunstwerken in de tentoonstelling ‘Second smile’ bij galerie The Hole (New York). Wegens de coronacrisis kon de expositie alleen digitaal worden bezocht; die is hier nog te zien.]

‘We zijn er klaar mee’

‘We zijn er nu wel klaar mee, met dat virus,’ zei ene Henk. Hij was een van de circa 500 mensen die vorige maand een nachtelijke rave in het Amsterdamse Bos hielden. Afgelopen weekend was daar weer zo’n feest. Ditmaal hadden ze een muziekinstallatie, er was lachgas te koop, en ze hadden entree betaald. Ze hielden geen afstand tot elkaar, en droegen uiteraard geen mondmaskers. Beide keren brak de politie het feestje op, en beide keren slingerde die helaas niemand op de bon.

Er is inmiddels een Facebook-groep opgericht die datzelfde motto als naam draagt: ‘We zijn er klaar mee’. Het is een groep barstensvol complottheorieën: Rutte liegt over het virus, zo beweert de banner die die groep siert, en er staan berichten met titels als ‘There is no pandemic’ en ‘Alleen samen kunnen wij corona leugens verslaan’.

Voor hen hoeft het niet meer, al die bescherming en al die voorzorgsmaatregelen. Ze zijn er he-le-maal klaar mee. Ach ja, Je hebt al tien keer een condoom gebruikt toen je met iemand neukte en steeds opnieuw bleek er niets mis te gaan: geen soa opgedaan, niemand zwanger geworden. Volkomen logisch dat je nu wel ‘klaar’ bent met die condooms. Hoppa, weg met al die bescherming. Hoog tijd voor het vrije leven!

Groepen Nederlandse jongeren met eenzelfde ‘fiere’ inzet teisteren ook het Portugese Albufeira en het Belgische Knokke. Ze zochten zelfs de confrontatie met de politie ter plaatse. Die wist gelukkig wel raad met ze, en deelde boetes en nachten in het cachot uit. Dat ontlokte een van de feestgangers een schaamteloze verklaring: ‘Weet je, het is gewoon racisme, die Belgen haten ons,’ wist ene Bart, die de Volkskrant genadiglijk te woord stond. (Bart wilde niet op de foto, ‘omdat hij later nog “bedrijven en aandelen” van zijn familie moet overnemen’.) Bart beweerde met droge ogen: ‘Die agenten van ze meppen gewoon met knuppels op ons in. Natuurlijk ga je dan als Nederlander voor je eigen volk opkomen.’

Bart grijpt elk excuus aan, hoe flinterdun ook. Bart speelt zelfs de racismekaart. Het kwam geen seconde bij Bart op dat regels ook voor hem gelden, want hij wilde graag feest vieren en is met een gouden lepel in zijn bek geboren. Evenmin als Bart kennelijk bedacht dat hij – mocht hij besmet raken – misschien zelf geen grote kans liep eraan dood te gaan, maar zijn ouders wel. Ach soit: dan vielen die aandelen hem gewoon wat eerder toe.

Het egoïsme is stuitend. ‘Ik heb last van de regels, dus fuck it: ik houd me er niet aan.’ De rest kan stikken, desnoods letterlijk, wegens fatale ademhalingsproblemen.

Intussen stijgt het aantal besmettingen in de Verenigde Staten angstaanjagend. Daar komen er nu elke dag zo’n 60.000 mensen bij, en bedraagt het dodental liefst een kwart van alle geregistreerde coronadoden ter wereld. Want ook in de VS waren ze he-le-maal klaar met dat virus, zodat gouverneurs alle voorzorgsmaatregelen afschaften. You only live once, toch?

Waanzin

Tom Zwitser, de man achter uitgeverij De Blauwe Tijger en geestverwant van Thierry Baudet, beweerde half maart nog dat de overheid veel te weinig deed tegen corona. Volgens hem zag de regering het nieuwe virus als een uitstekende methode ‘om van oude, dure zorgpatiënten af te komen, en om de farmaceutische industrie aan een flinke duit te helpen’. Zwitser riep daarom op tot een ‘totale’ lockdown. Niemand de deur uit!

Niets veranderlijker – of opportunistischer – dan altright, want afgelopen zondag zou diezelfde Tom Zwitser op het podium hebben gestaan bij een demonstratie tegen de lockdown en voor de afschaffing van de anderhalvemeterregel.

Die demonstratie was georganiseerd door Viruswaanzin. De groep, die zich inmiddels afficheert als politieke organisatie, is opgericht door Willem Engel. Die stelt onder meer te ‘vermoeden dat het RIVM onderzoeksresultaten heeft vervalst en Van Dissel de Tweede Kamer mogelijk onjuist voorlichtte’. Covid-19 was ‘een vals alarm’, dit is ‘een gewone griepgolf’.

Samen met jurist Jeroen Pols heeft Engel de staat gedaagd om de lockdown te doen beëindigen. Volgens Engel is er sprake van massahysterie en zijn we bovendien allang immuun. Ook gaan de meeste mensen niet dood aan, maar met corona. In de dagvaarding stelt hij dat in Italië ‘naar schatting’ minder dan 300 mensen zijn overleden aan covid-19, en in Nederland ‘was slechts in 62 gevallen covid-19 de hoofdoorzaak voor het overlijden’.

Op het podium zou ook Eva van Zeeland staan. Ze noemt zichzelf ‘truth seeker’ en beloofde de eerste 100 vrouwen die zich niet zouden laten vaccineren tijdens hun zwangerschap een blender ter waarde van bijna 400 euro. De volgende gast: Bas Filippini, voorzitter van Privacy First, die zich hartelijk achter de recente rechtszaak tegen 5G schaarde omdat de ‘schadelijkheid ervan niet afdoende afgedekt’ zou zijn. Ook ingepland: Frank Ruesink, die vergeefs tegen de BMR-vaccinatie strijdt en daartoe een rechtszaak wil voeren tegen VVD-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff.

De demonstratie werd ‘geheel belangeloos’ gesteund door een ris horeca- en evenementenbedrijven, waaronder horecabaas en multimiljonair Won Yip. Over de vraag hoe belangeloos die steun was – immers, de kern van de demonstratie was het verzet tegen de anderhalvemeterregel, de achilleshiel van beide branches – valt te discussiëren. Dat ze belangeloos betaalden, lijkt evident: er waren voor de demo 110 ordehandhavers, een podium, wc-hokjes, muzikanten en DJ’s ingehuurd.

‘Dan is het een evenement,’ oordeelde de gemeente. Bovendien zouden er te veel mensen komen: tussen de 10 en 15 duizend, te veel om afstand te kunnen houden.

Waarna de demonstratie werd afgelast en er alsnog een paar duizend mensen kwamen opdagen, die geen afstand hielden en geen mondkapjes droegen. Vervolgens stortte een deel van hen zich in een honderdkoppige group hug, als deden ze een collectieve gooi naar het Guinness World Record voor de Darwin Awards.

Waanzin, dacht ik – waanzin.

De beerput

In Buitenhof zei minister Wopke Hoekstra dit weekend dat er ‘geen aanwijzingen zijn’ dat ambtenaren bij de Belastingdienst strafbare feiten hebben gepleegd in de toeslagenaffaire. Me dunkt dat daar, voor je zoiets zegt, eerst onderzoek naar mag worden ingesteld – liefst degelijker onderzoek dan de gedupeerde burgers ten deel is gevallen.

Er was sprake van een team dat zich een ‘licence to disturb’ aanmat, men sprak over ‘Afpakjesavond’ en er opereerde een ‘duo Pek en Veren’ – informatie die de ambtenaren stilletjes weglakten toen ze via de Wob werden gedwongen inzage te geven in hun werkwijze.

Burgers wie de toeslag werd ontnomen, kregen geen antwoord op verzoeken om informatie, en hun brieven werden genegeerd. Al in 2017 adviseerde de Nationale Ombudsman dringend om over te gaan tot compensatie van deze burgers, maar dat advies werd genegeerd. De Belastingdienst hield informatie die beschuldigde burgers ontlastte, in rechtszaken achter. Er was sprake van etnisch profileren: tegen alle regels in gebruikte de Belastingdienst informatie over een tweede nationaliteit bij haar naspeuringen.

Ambtenaren pakten burgers aan van wie ze wisten dat zij onschuldig waren. De Belastingdienst gebruikte zelfs nepbewijs tegen het gastouderbureau in Eindhoven. Topambtenaren gaven hun medewerkers ruim baan bij hun onrechtmatige aanpak. De Kamer werd verkeerd voorgelicht, de staatsecretaris voorgelogen, enfin – het trieste relaas is na te lezen bij Trouw en RTL Nieuws, de twee media die maanden achtereen in de affaire hebben gespit en die samen wisten te voorkomen dat deze beerput een doofput werd.

Aanwijzingen voor strafbare feiten zijn er volop, minister Hoekstra, en ruimschoots meer dan aanwijzingen.

Ook medewerkers van de Belastingdienst zelf zijn die mening toegedaan. RTL Nieuws en Trouw meldden al eind november dat veel medewerkers om vergaande stappen vroegen; ze hoopten op disciplinaire maatregelen en wilden zelfs dat de Rijksrecherche onderzoek zou doen. Veel ambtenaren trokken immers intern aan de bel, maar werden van hogerhand afgepoeierd.

Wil minister Hoekstra het vertrouwen in de Belastingdienst werkelijk herstellen, dan is het aanstellen van twee vertrouwenslieden beslist onvoldoende, helpt het opdelen van de dienst geen sikkepit en is ‘politieke verantwoordelijkheid nemen’ een dooddoener van de bovenste plank. Want een dienst die dergelijk wangedrag zo lang en zo systematisch in de doofpot stopte en die wangedrag intern toedekte, moet grondig worden doorgelicht – er zit niets anders op. Het beleid heeft mensenlevens ontwricht, en de ambtenaren die het schip trachtten te keren, zijn genegeerd. Dat is geen basis om een kentering in gang te zetten.

Werkelijk verantwoordelijkheid nemen, minister Hoekstra, betekent dat de misdragingen binnen het ambtenarencorps terdege worden onderzocht. En dan zijn we het aan de rechtstaat verplicht om deze verdachten beter te behandelen dan zijzelf deden.

Welgemoed het nieuwe jaar in

Laten we voor 2020 een paar richtlijnen afspreken om ieders dagelijks leven, de staat van het publieke debat plus het politieke vertoog draaglijk te maken – en dat zo hopelijk te verbeteren.

Een. Aan cynisme heeft niemand iets. Je klinkt er weliswaar slim door, maar het is de dood in de pot. Je stelt zo vooral je eigen mening voorop en getuigt van dedain jegens anderen, terwijl luisteren stukken verstandiger is, en de ander serieus nemen altijd onontbeerlijk is.

Twee. Laten we ophouden te denken dat alles twee kanten heeft: dat is niet zo. Terwijl je serieus kunt debatteren welk beleid helpt om de klimaatcrisis tegen te gaan (maar we juist dat akelig weinig doen), is ontkennen dat we met een klimaatcrisis kampen, allang geen zinvol uitgangspunt meer. Een flink deel van Australië staat al maanden in de hens, de temperaturen stijgen overal, het Poolijs kalft harder af dan verwacht, de CO2-uitstoot blijft wereldwijd toenemen. Onder wetenschappers is het debat allang beslecht: wij mensen zijn hier verantwoordelijk voor.

Wie dan toch mensen aan het woord laat die de klimaatcrisis ontkennen, kan zich niet beroepen op evenwicht, of op neutraliteit. Waarom zou je mensen het woord geven die zich op kwakwetenschap beroepen? Als 99 procent van de wetenschappers het na een vrij rigoureus debat eens zijn, vormt die afwijkende 1 procent geen representatieve stem.

Drie. Evenzo zijn ‘beschaafde’ debatten met mensen (of partijen) die anderen hun grondrechten willen ontzeggen geen teken van evenwichtige journalistiek, slechts van fnuikende kortzichtigheid en valse uitgangspunten. De aarde is niet plat, vrouwen zijn heus mensen, racisme is geen ‘mening’ die debat verdient, en ja: nadenken is lastig.

Maar de status quo overdenken doe je niet door de standpunten van de oude garde permanent centraal te stellen. Het geweeklaag van mensen die op hun staart zijn getrapt als uitgangspunt nemen – ‘Hoe moet ik een vrouw anders versieren dan door me aan haar op te dringen?’, ‘Zwarte Piet is gewoon een onschuldige traditie’, ‘Als een trans onze wc in mag, voel ik me daar niet langer veilig’ – komt neer op de vooroordelen van diezelfde oude garde vrij baan geven.

Vier. Laten we ophouden te beweren dat we geen geld hebben voor zinnig beleid. Nederland is een van de rijkste landen ter wereld en heeft momenteel een gigantisch betalingsoverschot. Ondertussen stijgen de lonen amper en doet de regering alsof ze haar begroting slechts met grote moeite rond kan krijgen. Ze kortwiekt uitkeringen, snijdt in sociale advocatuur, knevelt woningcorporaties met zware verhuurdersheffingen, en legt elk beroep van burgers op een ontheffing of toeslag onder een vergrootglas.

Maar ondertussen betalen multinationals als Unilever en Shell vrijwel geen belasting, terwijl de kosten van hun bedrijfsvoering wel hoofdelijk naar alle burgers worden omgeslagen. Laten we afspreken dat elk bedrijf dat hier opereert, voortaan het volle pond aan belastingen betaalt – of anders het recht ontbeert zich te beroepen op onze nationale faciliteiten.

[Beeld: Pixabay]

Alles op z’n kop

Het jaar waarin klimaatwaarschuwingen in de wind werden geslagen, klimaatdemonstraties uiteen werden gemept, al waren ze vreedzaam en kalm, maar boze boeren die snelwegen blokkeerden en vonnissen negeerden, geen strobreed in de weg werd gelegd. Het jaar ook waarin onblusbare branden woedden in het Amazonegebied, in Siberië, in Californië en in Australië, en temperaturen van meer dan 40 graden in voorheen gematigde streken normaal lijken te worden.

Het jaar waarin een divisie van de Belastingdienst een grote groep burgers uitmaakte voor oplichters, fraudeurs en aanstellers, daarover ’openheid van zaken’ geven neerkwam op zwartgelakte pagina’s overleggen, en de fiscus doodnormale burgers failleerde. Het jaar ook waarin bank na bank opnieuw betrapt werd op grove nalatigheid bij witwascontroles, of zelfs op lankmoedig dichtgeknepen ogen, maar de overheid strenger wil toezien op de cash-uitgaven van haar onderdanen.

Het jaar waarin het leraren- en verpleegkundigentekort bleef stijgen, en veel medicijnen niet leverbaar waren. Het jaar ook waarin bleek dat veel implantaten amper zijn getest maar toch met verve worden gebruikt, en dat sommige artsen betaald worden om dat brakke spul te promoten.

Het jaar waarin burgers werden aangesproken op hoeveel plastic rietjes ze gebruiken, terwijl de verkoop van SUV’s vrijwel zonder commentaar opnieuw toenam. Het jaar ook waarin de overheid de burgers strenger op hun plichten aanspreekt, maar zelf bokt en pruilt wanneer de rechter haar aan haar eigen afspraken bindt.

Het jaar waarin sekswerkers zich van de overheid moeten registreren, ‘voor hun eigen veiligheid’, maar ze haast nergens een bankrekening kunnen krijgen zodra de bank weet dat ze sekswerker zijn.

Maar ook: het jaar van journalisten als Pieter Klein en Jan Kleinnijenhuis, die met z’n tweeën de onthutsende toeslagenaffaire bij de Belastingdienst stukje bij beetje boven tafel wisten te krijgen, en met halve antwoorden geen genoegen namen. Het jaar van Urgenda en Marjan Minnesma, die bij de rechter de staat tot naleving van haar eigen klimaatbeloftes dwongen. Het jaar ook van Johan Vollenbroek, die met rustig rekenen tot aan de Raad van State het armoedige stikstofbeleid van het kabinet aanvocht.

Dit is wel het meest opmerkelijke van dit jaar: dat burgers de overheid ter verantwoording wisten te roepen, maar daarvoor hun toevlucht tot de rechter moesten nemen. Ook een toezichthouder kreeg langs die weg het lid op de neus: terwijl de Autoriteit Financiële Markten volhield dat alles netjes was afgehandeld in het derivatenschandaal, waarbij tal van publieke instellingen voor miljoenen door de banken in de maling werden genomen, oordeelde de rechter onlangs anders.

In een wereld waar alles langzaam op z’n kop komt te staan, worden het recht en de journalistiek met de dag belangrijker.

[Beeld: twitterbericht van @AdvanderZee, 24 december 2019. ‘Draai Nederland een slag, en je ziet ineens dat we in een delta wonen.’]