Film & tv – Page 7 – Karin Spaink

Seks & moraal

SOMMIGE HETEROSUELEN DOEN ook heel enge dingen. Elke zondagmiddag met een verveeld gezicht met de kinderen op bezoek gaan bij Oma en daar taai geworden biscuitjes kauwen bij kopjes lauwe thee bijvoorbeeld, of op Tweede Pinksterdag een uitstapje maken naar de showmeubelzalen van Ikea, gewapend met de clubkaart voor de aanbieding van leuke bijzettafeltjes, of avond-in avond-uit zwijgzaam naast elkaar zitten op de driezitsbank met bitterballen, een krat bier en een verdorven huwelijk.

Maar daar gingen die programma’s dus niet over. Als je die in beeld brengt heb je bovendien een weinig spectaculair item. Veronica en RTL dachten het volk te moeten vermaken met seks, en dan vooral met de ongewoner praktijken daarbinnen. Om mezelf meteen maar te diskwalificeren: ik heb niets van die programma’s gezien, het leek me op voorhand niet werkelijk interessant. Wat ik uit de berichtgeving na afloop heb vernomen, was vooral dat Catherine Keyl ronduit hilarisch was. Kennelijk kon ze haar schrik en verbazing niet achter een professioneel masker verborgen houden en wist ze zich geen raad met haar houding. Zodat iedereen iets had om te lachen: het burgerdom om die zotten op de buis en de gevoelsgenoten van de laatsten om het angstig conservatisme van de eersten. Dus zoiets werkt nog wel. Van lachen is namelijk nog nooit een mens slechter geworden.

Feike Salverda pakte zijn programma Crazy Holland naar verluidt heel anders aan: hijgerig laten zien hoe erg het allemaal is, daar, aan de andere kant, bij de gevaarlijke mensen. Zo’n houding is natuurlijk ronduit vies. Onder alle omstandigheden: of het nu om flikkers gaat, of uitgemergelde kindjes in Kenia, of over bruinhemden in Antwerpen, over Cetniks in Bosnië of burgers in het als tippelzone aangemerkte gebied. Beelden gebruiken zuiver om hun shockerend vermogen deugt niet en redeneren langs lijnen van ‘zij’ en ‘wij’ klopt niet; diezelfde beelden kunnen echter, wanneer er duidelijke en meerzijdige informatie bij wordt gegeven, uiterst verhelderend en leerzaam zijn. Dan kunnen ze iemand zelfs van zijn of haar vooroordelen verlossen.

Zo ging Salverda niet te werk. Die wilde ‘alleen maar in beeld brengen wat hij zag’. Hij keek daar nogal eenzijdig bij: alsof heteroseksuelen nimmer met een hand in elkaars endeldarm zitten of zich nooit aan sm overleveren. Zo iemand zou je derhalve subiet een bril aanraden en hem zijn camera ontnemen. Terecht dus dat Salverda in XL op zijn falie kreeg.

Maar Jan-Willem de Bruin, die in het vorige nummer van XL fulmineerde tegen Salverda’s praktijken, gaat zelf ook in de mist wanneer hij de film Taxi zum Klo in de discussie gooit en denkt dan het ei van Columbus gelegd te hebben. Die film werd in 1985 door de VPRO uitgezonden en riep, door de beelden van losse en soms harde seks die er een integraal onderdeel van waren, forse debatten op. Over Taxi zum Klo ontstond onder homosuelen vergelijkbare commotie als nu over de Ondeugende Jongens van Crazy Holland.

Ook toen riep half homosueel Nederland wit weggetrokken uit ‘of dat nu het beeld van homoseksualiteit was dat wij wensten te propageren’ en was men bezorgd over de tere ouderziel van de zojuist ontloken jonge nicht. De Bruin schrijft in XL dat er tot aan de Tweede Kamer debatten werden gevoerd over de vraag of deze film uitgezonden had mogen worden, en besluit zijn artikel met de opmerking: ‘Televisie is een machtig medium. Daar moet je als omroep verantwoordelijk mee omgaan.’ Hij suggereert derhalve dat Taxi zum Klo beter in de kast had kunnen blijven liggen, veilig naats Salverda.

Maar Taxi zum Klo heeft nimmer gepretendeerd ‘het’ beeld van ‘de’ homoseksuelen te schetsen; het was slechts een beeld van een subcultuur. En de VPRO zond veel meer beelden over en verhalen van homoseksuelen uit; juist dat maakte het lastig een enkele film tot hét beeld van dé groep te bombarderen. Juist de VPRO ging er, in De Bruins woorden, ‘verantwoord’ mee om.

Door Taxi zum Klo erbij te halen, maakt De Bruin de discussie vrijwel onmogelijk. Je zou moeten praten over goede journalistiek, over open manieren om subculturen in beeld te brengen zonder meteen veroordelend of neerbuigend te doen, over de voorwaarden waaronder kijken niet tot een kermisspectakel verwordt, hoe wij versus zij kan worden vermeden. Maar De Bruin maakt er ineens een debat over wat wel en wat niet bij ‘de homoseksuelen’ hoort. Wat mag en wat niet mag. Wat in het gewenste beeld past en wat niet. Hij maakt er kortom een moreel debat van – precies dezelfde fout die Salverda eerder beging.

Een aantal jaar geleden wilde Sek, de voorganger van XL, een special over damesdames maken. In de gastredactie (waarvan ik deel uitmaakte) werd een verwoed debat gevoerd over de vraag hoe lesbo’s dan over het voetlicht moetsen worden gebracht. Zo divers mogelijk, vonden we uiteindelijk unaniem, opdat niemand een bepaald beeld van ‘de’ lesbienne zou worden opgedrongen. In interviews, foto’s en verhalen zochten we naar een zo evenwichtig mogelijke mengeling. We slaagden daarin. Artikelen over buitenlandse vrouwen, over gehandicapte potten, over pottenprostitutie, een warenonderzoek naar seksspeeltjes, een interview over hulpverlening, een verhaal over een vrijpartij, een idiote ken-u-zelf enquête. Heel gevarieerd. Dachten we.

Want alras stroomden de boze brieven binnen waarin lezers zich beklaagden over ‘al die dildo’s’ in dat nummer. Er stonden er maar een paar in; evenwel waren stapels mensen (van allerlei kunne en voorkeur) bang voor het beeld van lesbianisme dat we hiermee ‘propageerden’. Ze waren, zo geloofde ik alras, eerder boos omdat we hun beeld van lesbianisme hadden beschadigd.

Zelfs het weer werkt mee

[Voor De Helling, het blad van GroenLinks.]

DE LAATSTE DISNEY-film, The Lion King, is er een over hiërarchiën. Dat is al meteen duidelijk. Het koninklijke echtpaar Leeuw presenteert vlak na aanvang van de film de welp hunner liefde aan de rest van de dierenschaar, en van giraffe tot hert, van gnoe tot neushoornvogel: allen buigen voor het Koningskind.

En in de zaal was iedereen eventjes stil. Dat was een hele prestatie van de firma Disney, want eerder kwetterde iedereen er akelig op los. Het was namelijk woensdagmiddag, oftewel kindertjesschoolvrij (zodat mijn vriendin en ik slechts met moeite kaartjes hadden kunnen bemachtigen en op de eerste rij waren beland; we moesten ongeveer verticaal kijken om nog iets van het doek te kunnen zien), de film was niet nagesynchroniseerd en de meeste kinderen spraken geen Engels, noch konden ze lezen. Maar het toen het dierenrijk en masse boog, waren ze allemaal stil.

Macht is imposant. Dat bleek uit alles. Zelfs het weer was op de hand van de ware koning: toen een valse pretendent zich op de rots hees en het koningsschap opeiste, betrok de lucht onmiddellijk en hield het niet meer op met regenen. Pas toen de inmiddels opgegroeide pup zijn rots terugroofde, klaarde het weer op en wilden de struiken weer blad dragen.

Disneys natuur kent haar eigen wetten: die van de kring des levens. Met een lied, opgebouwd rond die tekst, begint en eindigt de film. De levenskring herhaalt zich in de tijd (aan het eind van de film presenteert de nieuwe leeuwenkoning de nieuwe welp aan het volk, dat als vanouds buigt) en dient tevens als metafoor voor de voedselketting. Pappa Koningleeuw legt het principe uit aan zijn niet-begrijpende zoon: ‘De oude koningen bevinden zich in de hemel, boven ons. ‘s Nachts kun je ze zien.’ Waarop hij uitlegt hoe de dode koningen de rechtvaardigheid bewaken en de moed der regerende koningen voeden. Maar hoe zit het dan met de dood, vraagt de koningswelp, leeuwen moorden toch? ‘Wij eten de gnoe, maar als wij sterven worden we het gras waarmee later de gnoe zich voedt.’ Zoonlief knikt met verbaasde ogen; aah, zit het zo! Hij snapte het al niet, hoe je rechtvaardig kon zijn en toch zonder gewetenswroeging kon doden: een dier opeten is slechts een variant op een dier voeden.

Waarmee het aloude motto ‘eet of wordt gegeten’ behendig wordt verbasterd tot ‘wordt allen gegeten’ en de leeuwen een uitzonderingspositie krijgen toebedeeld, want leeuwen worden niet gegeten, ze verteren kennelijk vanzelf als ze zomaar dood neervallen: ‘What’s eatin’ ya?’ vraagt iemand aan de leeuwenprins die in een pestbui is. ‘Nothing,’ antwoordt een ander, die het principe van de levenskring uitstekend doorheeft, ‘he’s on top of the food chain.’

Wreed wordt deze rustige eeuwigdurende cirkel die geen cirkel is, doorbroken. De broer van de koning, die zich uit de rij van pretendenten gestoten weet wanneer het koningskind Simba is geboren, beraamt snode plannen. En zoals dat hoort in tekenfilms brengt het Kwaad flink wat leven in de brouwerij. Wat zou de wereld saai zijn zonder booswichten! De slechterik Scar – zo heet de broer, hij heeft de stem van Jeremy Irons – schmiert, hij spint intriges, hij liegt en bedriegt, hij lijmt en hij slijmt, zijn stem vloeit als honing en zijn woorden lopen over van de bon mots en wise-cracks. Hij heeft lak aan elke moraal en hengelt naar de troon. Wat hem ook lukt.

Je zou verwachten dat die kinderen stilvallen bij zoveel valsheid, dat ze als gebiologeerde konijntjes aan de lippen van Scar zouden hangen, dat ze partij zouden kiezen – maar nee. Rumoer. Geknisper van popcorn. gestamp op de vloer. Krijgertje spelen. Er dwars doorheen praten. En geen corrigerend optredende ouders te bekennen.

Scar vermoordt de Koning en jaagt diens zoon Simba op de vlucht. Pas na jaren wordt Simba door zijn halfvergeten leeuwenvriendin Nala teruggevonden en zij spoort hem aan zijn rechtmatige plaats op te eisen. Simba aarzelt. Hij durft niet goed.

Er is een prachtige liefdesscène tussen Simba en Nala, Nala die hem steeds uitdaagt en bij elk potje stoeien van hem wint. ‘Pinned you!’ roept ze plagend, wanneer Simba ruggelings is gevloerd en zij haar voorpoot als teken van triomf op zijn nek zet. ‘Pinned you!’ De kinderen bleven doorketen.

Het rumoer in de zaal zwol weer aan toen Simba zichzelf tot de orde riep en met Nala’s hulp orde op zaken ging stellen. Simba vecht met Scar, hij wint en bestijgt zijn troon. In de volgende scène zien we hoe Simba en Nala hun welp aan hun volk presenteren. Het volk boog. De zaal zuchtte.

Volgens mij waren ze te jong voor Disney.

Niet over de lijntjes

BIJNA ELKE WEEK ga ik sneaken in Kriterion. Bij de Sneak Preview zie je films die nog niet in roulatie zijn genomen, en je weet op voorhand nooit welke. Je kunt alleen gissen: bij de kassa krijg je naast je toegangskaartje een dropsleutel met een cryptische omschrijving van de titel van die avond.

Sneaken is leuk. Je kijkt minder vooringenomen, de film is immers nog niet gerecenseerd, of opeens zit je naar een maffiafilm te kijken terwijl je die gewoonlijk mijdt, en vanwege de ingebakken verrassing herwint de bioscoop iets van de magie die hij vroeger had. Wanneer de reclames zijn doorgedraaid, doet iedereen zijn best om te raden wat er zal komen. Er valt een verwachtingsvolle stilte wanneer de film inzet: nou, wat?! wat komt er? Bij sommige acteurs klinkt er gejoel op in de zaal: jottum, vanavond Nicholas Cage! Dan nestelen we ons dieper in de stoelen. Bij slechte films gaat het publiek langzamerhand over op collectief commentaar en gaan we ons met de regie bemoeien, zo ongeveer als horrorpubliek dat gewoonlijk doet, of geven we de acteurs tips. We leven allemaal erg met elkaar mee in de zaal wanneer de sneak tegenvalt en troosten elkaar na afloop.

Deze keer trof ik het bijzonder. We kregen Walt. Ik ben verslingerd aan Disneyfilms en ga daar altijd speciaal met mijn hartsvriendin naartoe, omdat wij de enigen zijn die wij kennen die ook van zulke films houden. Meestal zitten Lies en ik dan in de matinee, tussen de mamma’s met de kinders, en zijn wij de enige volwassenen. Ik was aangenaam verrast toen ook de rest van de zaal uitgelaten joelde nadat bleek dat we Aladdin te zien zouden krijgen.

Van Oom Walt zijn ondertussen de vreemdste dingen bekend, zoals dat hij tussen het plaatjes kleuren door – oppassen! niet buiten de lijntjes gaan! – zijn werknemers en collega’s bespionneerde en dikke vrinden was met J. Edgar Hoover, topcat van de FBI die op zijn beurt in zijn vrije tijd graag de travestiet uithing en orgieën met meneren hield. Nu, zulke gedragingen, die laten geheid hun sporen na in het oeuvre, dus U begrijpt dat ik met die wetenschap in pacht extra oplettend naar Aladdin keek.

Aladdin is niet voor kleine kinderen, zoveel was al snel duidelijk. Veel te eng. De zaal loeide, we krompen ineen en je kon de spanning in de rijen voelen toen Aladdin, door de vuige listen van de grootvizier in een grot gelokt waar hij vervolgens niet meer uit kon, golven van vuur aan zijn hielen voelde likken en achtervolgd werd door moordzuchtige rotsblokken. Gelukkig ontmoette Aladdin in het uur zijner nood een bevriend vliegend tapijt dat hem zijn diensten aanbood. Het was pure horror, die ontsnappingsscène, Hellraiser was er niets bij. Overal instortende muren, wenkend vuur, nauwe doorgangen en dat tapijt onderwijl maar slalommen, we werden er misselijk van. Ik hoop werkelijk niet dat U Uw kinderlogéetjes tijdens de feestdagen op Walt heeft getracteerd, daar gaan ze maar akelig van dromen.

Het was inderdaad een nogal vreemde film, seksueel gezien. Mijn hypothese was dat de boef in de film, de grootvizier, niet zozeer achter de wonderlamp zou aanzitten als wel achter Aladdin zelve. Nu was dat ook zo, en QED, maar er was meer. De hoofdrolspelers, Aladdin en Jasmine, die toch eigenlijk verliefd zouden moeten worden op elkaar, zijn zo’n beetje de hele film door hoofdzakelijk in de weer met hun respectieve dieren.

Aladdin heeft een aapje tegen wie hij de hele tijd aanleutert en die hij getraind heeft om als zijn partner in crime te opereren; samen jatten ze brood en vruchten en halen ze streken uit. En altijd wanneer een missie succesvol is verlopen, omhelzen ze elkaar innig en wrijft het aapje zijn kop liefdevol tegen die van Aladdin aan. Het ontbrak er nog maar aan dat ze elkaar kusten. Jasmine heeft een huistijger die haar vergezelt. Hij slaapt bij haar, zij krult zich tegen hem op, hij likt haar gezicht en zij zoent hem warempel een paar keer vet op de bek terwijl ze zijn kop aanminnig tussen haar handen vasthoudt. Je reinste bestialiteit! En de grootvizier doet het met een papegaai.

Dat dat verder niemand opvalt komt omdat ze onderwijl de heteroseksuele liefde bezingen. Aladdin is op haar en Jasmine op hem, dat zeggen ze tenminste, maar in de praktijk zie je daar weinig van terug. Ja, één keer zitten ze met hun hoofden beaat tegen elkaar aangeleund op dat vliegende tapijt, ze weten verdomd goed hoe ze de schijn kunnen ophouden en de film geschikt voor onder de zes kunnen houden, maar zodra ze zijn afgestapt storten ze zich weer in de armen van hun heuse liefdes. Zingen over de ware en ondertussen doen waar ze zin in hebben. Zolang je de schijn ophoudt dat je niet buiten de lijntjes zit, kun je elke kleur nemen die je hebben wilt.

Binnenkort komt Sneeuwwitje opnieuw uit. Hoe zou die tegen deze achtergrond gezien moeten worden? Ik gok op een stiekeme geronto-pedofielenfilm in orgie-setting. Zeven kinderen met baarden. En die heksenstiefmoeder blijkt vast een valse nicht in travestie. Ze lijkt ook veel op Hellun Zelluf, vindt U niet?

Popcorn en psychopaten

TEGENWOORDIG BEN IK voor mijn broodnodige porties horror- en science-fiction films niet langer afhankelijk van de videotheek of van Filmnet – ik mag gewoon naar de bioscoop. Daar draaien ze namelijk tegenwoordig ook.

Jarenlang hoorde horror niet, het was een genre dat geacht werd ver beneden het peil van gerenommeerde regisseurs en publieksbioscopen te staan. Horror was zelfs enigszins fout: het droeg de geur van lijken om zich heen en werd geassocieerd met abjecte gewelddadigheid.

Pas sinds de opkomst van de gelikte horror-thriller à la Silence of the Lambs en Cape Fear neemt dat ongemak af; horror wordt zelfs een beetje chic. Het Filmmuseum organiseert zombie-retrospectieven, het Rotterdamse Filmfestival stopte in het hoekje ‘Extravaganza’ een collectie horror, Skrien wijdde eind vorig jaar een special aan horror- en cultfilms, de filmpagina’s van NRC Handelsblad en de Volkskrant bevatten tegenwoordig recensies van horrorfilms en -video’s.

NIET DAT ELK type horrorfilm tegenwoordig algemeen vertoond wordt. De huidige publiekspopulariteit betreft het segment dat bekend staat onder de noemer ‘psychopatenfilm’: de op hol geslagen kamergenoot in Single White Female, de ijspriemminnares in Basic Instinct, de zich wrekende tweelingzuster in Final Analysis, de diabolische kinderoppas uit The Hand that Rocks the Cradle. Wat daarin mist is juist het fantastische in letterlijke zin; deze films zijn een vrij adequate weergave van een recente preoccupatie, namelijk de vraag wat de gevaarlijke gek van de eerzame burger onderscheidt.

En aangezien Amerikanen de dingen het liefst seriegewijs aanpakken (T-Fords, boeken, soaps, horrorfilms en moorden) is het voorlopige summum van deze ontwikkeling de verfilmde geschiedenis van de serie-moordenaar. Het is niet voor niets dat de hoofdpersoon van Portrait of a Serial Killer óók Henry heet.

In de jaren tachtig-horrorfilms beschikten de slashers over bovennatuurlijke kwaliteiten of buitenproportionele wraakzucht: ze konden je dromen inkruipen en bezaten het eeuwige leven (dat ze hoofdzakelijk benutten om dat van gewone stervelingen zuur te maken) of ze leefden op de haat die gevoed werd door al dan niet vermeend aangedaan onrecht. Tegenwoordig zijn moordenaars in horrorfilms in grote lijnen gebaseerd op het American Psycho-model, waarmee een verschuiving van horror naar thriller wordt gemarkeerd: de ogenschijnlijk aangepaste burger die in zijn (zelden haar) vrije tijd af en toe een ijselijke moord pleegt, bij wijze van verzetje. Zoals de catalogus van het 10e Festival van de Fantastische Film meldt: ‘Het is een komen en gaan van alledaags ogende psychopaten, niet zelden werkzaam in een eerzaam beroep. De opmars van onprettig gestoorde mede-burgers lijkt niet meer te stuiten.’ Het kwaad is onder ons. Of erger nog: het zit in ons. Het wachten is op de nieuwe Disneyfilm: Beauty and the Beast Within.

ER VALT EEN aardig debat op te zetten over de vraag of wat in de gewone bioscoop verschijnt, horror is of niet. Doorgaans leunen de groot uitgebrachte films zwaar op special effects en een of twee ongewone tournures in het script – maar van oprechte horror, dat wil zeggen gruwel en griezel, is voor de doorgewinterde fan nauwelijks nog sprake. Dat u misschien schrikt van een gebochelde lelijkerd die zijn tanden in de nek van een ander zet kan best wezen, maar ik vind dat heel gewoon en moet dan hooguit lachen.

Voor de echte fans worden festivals georganiseerd. Helaas worden bezienswaardige horrorfilms in zulke kleine aantallen gemaakt dat het aanbod aan festivals tegenwoordig het aanbod aan films ruimschoots overtreft, zodat de bezoekers keer op keer worden vergast op alweer Dario Argento of iets met zombies. En de première van Hellraiser III heb ik inmiddels ook al drie keer mogen meemaken.

Horrorfans vormen een slag apart. Ze bestaan hoofdzakelijk uit mannen, die veelal getooid zijn met veel en vooral lang haar en die spijkerjasjes dragen met daarop emblemen van groepen als Suicidal Tendencies, Carcass en Megadeth; er bestaat kortom een sociologische verwantschap tussen horror- en deathmetal-fans. Ze zien er vervaarlijk uit maar eten gewoon popcorn (de weeë lucht in Alhambra, waar het tiende horrorfestival werd gehouden, zal me nog lang heugen).

Om de nu ongetwijfeld opborrelende vooroordelen meteen de pas af te snijden: het gaat er erg gemoedelijk aan toe bij zulke festivals. Er wordt niet gevochten, men gaat zich niet te buiten aan sterk alcoholische versnaperingen, en als dame kun je er rustig tussen lopen zonder overvallen te worden. Men wacht zelfs gedwee tot de zaal opengaat zonder de deuren te bestormen – de gemiddelde koopjesjager bij de Drie Dolle Dagen van de Bijenkorf vrees ik eerlijk gezegd meer. Dit jaar viel uit de mond van een van de organisators van het festival zelfs de klacht op te tekenen dat het publiek zo akelig rustig was, dit jaar…

Niettemin zijn er een aantal curieuze gewoontes in zwang onder horrorfans. Zo is het gebruikelijk dat het verzamelde publiek in de zaal de films uitgebreid en voor iedereen verstaanbaar van commentaar voorziet. Moordenaars worden aangemoedigd, hoofdrolspelers worden gekapitteld of juist aangevuurd en hun (inderdaad niet altijd bijster snuggere) teksten met cynische opmerkingen begeleid, bijzondere special effects of ongewoon bizarre opnames oogsten soms gejoel bij wijze van open doekje. Op een splatterscène volgt, na een geladen stilte, meestal applaus, en bij sommige beelden golft het gejuich of het boe-geroep over de rijen als was het een wave bij een popconcert.

Die wisselwerking tussen film en zaal is uniek voor horror. In de gewone bioscoop valt hooguit na afloop van een film applaus te beluisteren; nooit zal iemand tijdens de film laten merken hoe het vertoonde wordt gewaardeerd, laat staan dat die kritiek verbaal wordt geleverd. En ook bij andersoortige publieke uit-en opvoeringen is het de norm dat de zaal zich in principe muisstil houdt, ongeacht de kwaliteit van de prestaties die op het toneel of het podium worden geleverd. Een enkel lachje om een spreker die een grap in de lezing heeft ingebouwd, een tussenapplaus wanneer de hoge C is gehaald of een veeleisende passage in een etude foutloos is volbracht, welkomstgejuich wanneer een nummer van de laatste cd wordt herkend – dat is alles. Meer is hoogst ongewoon. Men dient stil te zijn, dat is de norm. Zelfs het toch zo vanzelfsprekende hoesten of kuchen wordt in ‘s lands concertzalen tegenwoordig met opgetrokken wenkbrauwen berispt. In die zin is de horrorfilm, net als de voetbalwedstrijd, een van de laatste bastions die het beschavingsoffensief van de stille ontvangst hebben weerstaan. De horrorfans vormen het luidruchtige schellinkje van de moderne cultuur.

Er bestaat een schimmige relatie tussen de mate waarin geroepen wordt en de spanning die een film weet los te maken; die zijn in grote lijnen, maar niet helemaal, omgekeerd evenredig. Bij de absolute trashfilms wordt aanzienlijk meer geschreeuwd en is aan de hand van de levendigheid in de zaal vrij exact te meten hoe het publiek de inventiviteit van een film waardeert. Een deel van die publieke reactie is volstrekt geritualiseerd en doet sterk denken aan het verplicht reltrappen bij voetbalwedstrijden: het is bijvoorbeeld gebruikelijk om, zodra de eerste vrouw in beeld verschijnt, heel hard ‘hoerrrr!!’ door de zaal te roepen, liefst met een lang narollende rrrr; wanneer er een man en een vrouw samen op het scherm te zien zijn is er altijd wel iemand in de zaal die zo vriendelijk is uit te leggen hoe het script in zijn ogen verder had gemoeten: ‘neukeeeh…!’ Daar bedoelen ze verder niets mee trouwens, dat hoort gewoon zo indien men trashfan is.

Films die op een scenario met een zekere inhoudelijke lijn kunnen bogen worden daarentegen gewoonlijk stiller bekeken, maar ook daar zijn een paar vaste momenten aan te wijzen waarop de die-hards zich tot commentaar laten verlokken: de romantische passages. Bij scènes die, hoe vaag ook, naar sentiment zwemen, begint de zaal opeens te giechelen of onrustig op stoelen te schuiven. Soms heeft die reactie iets van een bewijs dat vooral aan de rest van de zaal geleverd moet worden: zij niet hoor, zij zijn niet ontvankelijk voor dit soort romantiek, zij zijn immers stoere jongens. Het komt me regelmatig voor als de tegenhanger van fluiten in het donker: ze lijken te schreeuwen tegen datgene wat ze misschien eigenlijk ook zouden willen.

HET PUBLIEK WAS zo rustig ditmaal, meldde de festival-organisatie enigszins verrast. Misschien dat dit het ultieme bewijs is van het feit dat horror, zelfs in de trash-versie, zich aan haar cultstatus aan het ontworstelen is: men voert een gevecht om de stilte. Op het Filmfestival Rotterdam bleek het reguliere publiek, bestaande uit mensen die wel eens over de schutting van de betere film wilden heenkijken, af te druipen bij Nekromantik 2 toen de geheiligde stilte waarin zij gewoon zijn films te bekijken, niet werd gerespecteerd door de ware cultliefhebbers. De zwijgers bemerkten tot hun schrik dat de fans zich niet lieten stuiten in hun permanente dialoog met het filmdoek. Ook in Alhambra vielen de contouren van deze strijd te ontwaren: er werd bij elke film wel een paar keer verontwaardigd geprotesteerd tegen het traditionele commentaar dat de meer doorgewinterde fans leverden.

De zalen waren opmerkelijk rustig, ditmaal. De organisatie beklaagde zich met recht: de horrorfilm raakt kennelijk geciviliseerd.

Rijstebrij of luilekkerland?

TIEN JAAR GELEDEN brak men zich in vrouwenkringen het hoofd over pornografie. Pornografie moest volgens sommigen worden verboden; pornografie was volgens velen het summum van vrouwenhaat en het voorspel op verkrachting; de objectivering van vrouwenlichamen die erin plaatsvond, stuitte zowat iedere rechtgeaarde feminist tegen de borst. Bovendien was pornografie banaal, plat en verschrikkelijk fout. Er werden woedende discussies gevoerd en er werd veel met stenen gegooid: door sekswinkel-ruiten en door open deuren. Een ding was duidelijk. De meeste feministen waren bepaald niet gecharmeerd van pornografie.

Er ontstonden tegenstemmen. Bernadette de Wit verwoordde als eerste een andere kant. Zij stelde dat een groot deel van het verzet van vrouwen tegen pornografie werd ingegeven door hun ingebakken keurigheid, hun wens zich als ‘betere’ mensen voor te doen. De Wit betitelde het protest als elitair en hypocriet. Voor alles vond ze het zaak dat de protesterende dames zich van hun moraliserende houding zouden ontdoen.

Onder de protesterende dames had het er ondertussen soms de schijn van dat ze het liefst elke publieke uitbeelding van lichamelijkheid of van seksualiteit zouden verbieden. Een affiche kon nog zo onschuldig zijn, wanneer er een naakt vrouwenlichaam op stond rukte de Verschrikkelijke Sneeuwvrouw uit en bekladde het terstond. De talkshows op televisie hadden er hun handen aan vol. De strijd tegen pornografie nam de contouren aan van een obsessie.

Vervolgens stonden er allerlei groepen op die stelden dat ze juist belang hadden bij pornografie: de experimenteerlustigen, de seksuele outlaws, de dames die hun brood in de bizniz verdienden. Wat de heren ervan bakten was over het algemeen niet om over naar huis te schrijven, daar waren ze het wel mee eens, maar dan leek het hen beter om te laten zien dat er ook andere (lees: betere) manieren waren om seksualiteit in beeld te brengen.

Chaos alom, zoveel was duidelijk. En jarenlang ruzie in de tent.

En nu, tien jaar later, is van terughoudendheid op dit vlak in geen velden of wegen nog te iets bekennen. Feministisch getinte dames hebben de markt ontdekt, als consument en als producent. Het register van de Kamer van Koophandel staat vermoedelijk bol van door vrouwen geleide ondernemingen die zich op de markt van vrouwen en seks hebben gestort. Postorderbedrijfjes alwaar men jarretelles, zweepjes en onmogelijk hoge laklaarzen kan bestellen; winkels met etalages die uitpuilen van dildo’s en vibrators; masturbatiecursussen voor dames, gesponsord door Christine Le Duc; het ene tijdschrift na het andere wordt opgericht; er zijn video’s te kust en te keur, te koop en te huur. Gemaakt door dames, gemaakt voor dames. Je zou bijna gaan geloven dat de gemiddelde Nederlandse feministische vrouw uitgehongerd is, gezien de verve waarmee men over elkaar heen tuimelt in een poging te voorzien in de veronderstelde seksuele behoefte. En inderdaad, bij boekhandel Vrolijk verkoopt de video Private Pleasures beter dan die van The Sound of Music.

Over een omslag in houding gesproken.

LEVERT HET NU iets op, al die moeite?

Om die vraag te beantwoorden heb ik me laatst door een forse stapel video’s van Candida Royalle en Velvet heen gezapt. Candida Royalle, voorheen pornoster, heeft samen met collega’s als Veronica Vera en Annie Spinkle een productiebedrijf opgezet ter vervaardiging van pornografie die dames zou plezieren; ‘erotica for couples, om Uw relatie spannend te houden’, zoals mevrouw Royalle zelf ergens in een trailer verklaart. Velvet is de Nederlandse distributeur van video’s die onder auspiciën van het Amerikaanse lesboblad On Our Backs zijn gemaakt. Het voornaamste verschil tussen beiden is dat waar Velvet de lesbische markt bedient, Candida Royalle zich op de uitbeelding van heteroseksualiteit richt.

Vijftien video’s; een ware berg van rijstebrij. En ik heb er mijn buik van vol.

DE VOORNAAMSTE WINST van deze video’s is dat ze minder ongemakkelijk kijken. Het scheelt simpelweg dat ze door dames worden gemaakt. Geen quasi-verkrachtingen, geen al dan niet bruut geweld, geen dames die vooral als toneel dienen alwaar de heren zich op uit kunnen leven. Gelukkig ook geen eco-seks of ander onsmakelijk gedoe met fruit en groenten.

Vrijwel alle video’s zijn min of meer positief realistisch, wat in dit geval wil zeggen dat het om dames handelt die overduidelijk plezier beleven aan wat ze doen en met wie ze dat doen. Dat is fijn voor ze. Maar al kijkend bekruipt me telkens weer de hinderlijke gedachte waarom ik daarmee lastig gevallen moet worden en er deelgenoot van gemaakt word. Ik hoef helemaal niet te zien hoe anderen vrijen, sterker nog: de manier waarop de video’s gemaakt zijn is zo plat, is zo banaal realistisch dat die hele stapel video’s voornamelijk uitpakt als de ultieme methode om af te kicken. Ze benemen me eerder de zucht ooit nog iemand met een vinger aan te raken dan dat ze inspireren of onzegbare verlangens loswoelen. Erotiek en seksualiteit zijn uiteindelijk een complot met een ander: en ik hoef geen deelgenoot gemaakt te worden van andermans intieme activiteiten. Tussen doen en kijken gaapt een onoverbrugbaar gat.

Natuurlijk, positieve beelden zijn nooit weg, en als tegenwicht tegen de overstelpende hoeveelheid video’s waarin dames als gebruiksvoorwerp worden opgedist, hebben deze filmpjes voor de liefhebber ontegenzeggelijk hun waarde. Maar dat lost het oorspronkelijke probleem dat pornografie aankleeft nog steeds niet op. Het blijft allemaal vreselijk plat en banaal. Zoals Rudy Kousbroek ooit zei, het is zo overduidelijk als een stekker en een stopcontact: je weet precies waar het een en waar het ander toe dient.

Pornovideo’s vallen met ongebreideld animo in een eeuwenoude, zelfgegraven kuil: ze volharden in de opvatting dat het, wanneer je het verlangen wilt vormgeven, volstaat om de voltrekking van dat verlangen in beeld te brengen. Dat de rauwe werkelijkheid, de tot in elk close-up full-colour detail weergegeven werkelijkheid, betekenisvoller of effectiever zou zijn dan de fantasie. Alsof uitbeelden gelijk staat aan verbeelden, wat toch heus niet het geval is. Een dergelijk zintuiglijk hyperrealisme verleidt niet meer, maar belaagt en overweldigt de kijker, slaat elke fantasie dood. ‘Men geeft u zoveel, zoveel kleur, reliëf, seks in hi-fi, met alle toonhoogten en -laagten, dat U er niets meer aan hebt toe te voegen. Door teveel te geven snijdt men alles af’, schreef Jean Baudrillard ooit.

Diezelfde echtheidsdrang, die hang naar hyper, omgeeft de publiciteit rondom deze films. Van auteurs van flapteksten tot recensenten in de diverse damestijdschriften, van actrices tot regiseusses, iedereen hamert verschrikkelijk op het feit dat deze porno ‘echt’ is. Men zoemt in koor dat deze dames heus, werkelijk waar, ongelogen, echt een orgasme beleven. Nee beste kijkertjes thuis, dit is geen nep, dit is geen verlakkerij, dit is je ware! – alsof dat er toe doet. Alsof dat echtheidspredikaat iemands eventuele ongemak over al dit fysiek vertoon terzijde kan schuiven. Alsof hun gewolmerkte opwinding reëler is dan het effect ervan op de kijker.

Erotiek in woord of beeld tiert juist op het verkennen en in stand houden van het verlangen; dat dient te worden gekoesterd, gecultiveerd, gekanteld en gekoost. Er is maar één taboe in zulke zaken: de onbemiddelde uitbeelding. Die werkt niet. Alleen door de fantasie of de wens centraal te stellen schept een regisseur zich de mogelijkheid verschillende opties en strategieën van het verlangen te verkennen, met een veel grotere vrijheid dan denkbaar zou zijn wanneer ze hun toevlucht tot het reële hadden genomen.

Bovendien geeft dat de kijker ruimte. De vervulling van verlangen is immers bijzaak. Dat moet U zelf maar doen, dat kan geen film of verhaal U bieden. ‘Het is de reis die telt, niet de aankomst,’ merkte Montesquieu eerder terecht op. De pornografie verkijkt zich op haar uitkomst en denkt die te kunnen bereiken zonder ooit te vertrekken. Het verordonneert het absolute hier en nu en altijd méér. En daarmee verwordt pornografie tot een anatomische atlas. Pornografie behandelt het verlangen als een documentaire.

HET IS DE OUDE controverse: het uitspinnen en in kaart brengen van de fantasie versus de onmiddellijke voltrekking van elk verlangen, de dromen en nachtmerries versus het schelle neonlicht van de werkelijkheid, de verleiding van de toeschouwer versus de bevrediging van de hoofdrolspelers, het langzaam bereiden van een verfijnde maaltijd versus het ongeduld van de instantpudding. In de pornografie vallen verlangen en de realisatie daarvan volstrekt samen, wat tot gevolg heeft dat de ruimte voor fantasie pijnlijk bekneld raakt. De fantasie wordt gemakshalve ingeruild voor clichés, en moet zich dan noodzakelijkerwijs beperken tot datgene wat ook daadwerkelijk zichtbaar aan of met het lichaam voltrokken kan worden.

Het is dan ook geen wonder dat de enige video’s die me nog een beetje bij de les konden houden, de filmpjes waren waarin doelbewust een laag tussen verbeelding en vervulling werd aangebracht. In The Tunnel (Candida Royalle) spelen droombeelden een belangrijke rol; droombeelden die op verlangens en wensen inspelen, zonder dat ook maar ergens zichtbaar een belofte wordt ingelost. Het perfectioneren en de visualisatie van het verlangen is hier belangrijker dan de vervulling ervan; het filmpje drijft op de suggestie van handelingen in plaats van op hun daadwerkelijke voltrekking. En Clips (uitgebracht door Velvet) bevat een filmpje waarin met behulp van computertechnieken het lichaam van een masturberende juffrouw verhaspeld en vertekend wordt. Juist de niet-rechtstreekse manier om het lichaam te tonen, leidt tot een verhoudingsgewijs intrigerend resultaat. De bewerking van het beeld tilt de fantasie boven het niveau van de documentaire en van de hyperrealiteit uit, en geeft daarmee het verlangen zijn plaats als constructie terug.

En twee films sprongen eruit omdat ze iets anders pogen te doen dan een simpel pornoverhaaltje vertellen. De video Suburban Dykes (uitgebracht door Velvet) is een hommage aan veilig vrijen, een eerbetoon aan varianten geboren uit een combinatie van noodzaak en experimenteerlust. Binnen het stramien van een elkaar tot telkens nieuwe escapades aanzettend stel dat tussendoor veel valse grappen maakt, krijgt de kijker allerlei varianten aangeboden op de praktische kanten van het lesbisch bestaan. En alles veilig. Aanmerkelijk instructiever dan Postbus 51 of strenge waarschuwingen. De speelfilm Hay Fever (eveneens van Velvet) is een parodie op zowat alles, en in die zin goed geslaagd. De actrices drijven – soms wat houterig, maar alla – de spot met zowat elk genre en elke ideologie: de cowboyfilm, de veilige haven van het gelukkige damesstel, de soap-series, de ideologische verhevenheid van het lesboschap en het obligate happy end. De vrijscènes tussendoor gaan overigens onder het zelfde euvel gebukt als alle andere films.

Maar waar Hay Fever en Suburban Dykes tegemoet komen aan andere behoeften dan puur seksuele – namelijk die aan degelijke maar niet saaie voorlichting en die aan B-films waarin vrijblijvend lesbisch plezier centraal staat, oftewel de aloude herkenning – geldt dat argument niet voor de andere films. Ze zijn door dames gemaakt, en daarmee houdt het op. Ze voegen absoluut niets toe aan wat er te koop of anderszins voorhanden is. Ze zijn alleen maar het kwadraat ervan.

EN DAT IS DAN meteen de achterliggende reden voor mijn kribbigheid.

We worden tegenwoordig vergeven van beelden vol seksualiteit; er lijkt geen ontkomen meer aan. En in werkelijk elk segment van de samenleving. In de reclame, op de televisie, in theaters, in boeken en beelden.

Prominente theatergroepen doen de laatste jaren niet anders dan de stad laten behangen met ‘shockerende’, want seksueel expliciete, affiches ter promotie van een nieuw toneelstuk. Literaire tijdschriften grossieren in themanummers over seksualiteit en erotiek. Vrijwel elke jonge hond die literair wil debuteren gaat zich tegenwoordig te buiten aan een uitgebreide beschrijving van het seksuele reilen en zeilen van de hoofdpersonen. Vrouwengroepen overal ten lande organiseren weekends en discussies over erotiek, met een verplicht spannend feest voor toe. In speelfilms draait geen enkele regisseur, acteur of actrice zijn of haar hand nog om voor een flinke dosis seks. Meneren die dames teasen door te strippen trekken overvolle zalen, en de praatshows konden hun geluk niet op. MTV-clipjes zijn niet af zonder blote schouders, halfnaakte juffrouwen of dito meneren die toenadering tot elkaar zoeken. Prince en Madonna grossieren in seks, en voor Madonna’s fotoboek staan de liefhebbers rijen dik te wachten voor de winkels. De datingshows zijn niet van de televisie af te slaan, en alle presentatoren werpen diezelfde guitige blikken op de kandidaten wanneer ze die dubbelzinnige opmerkingen wensen te ontlokken. Zelfs voor koffie wordt tegenwoordig reclame gemaakt met behulp van hunkerende handen en lonkende blikken.

Meestal is het meer van hetzelfde. Een enkele keer tref je juweeltjes aan, bijna per ongeluk. Maar het wordt wat veel, allemaal, en zo vreselijk cliché. Alsof niemand ooit nog tijd en aandacht heeft voor iets anders. Ik krijg ondertussen eerlijk gezegd behoorlijk last van de verschijnselen die gepaard gaan met een overdosis.

Om die reden raak ik ernstig uitgekeken op al die goedwillende pogingen van ongetwijfeld goedbedoelende dames die zich op de pornomarkt hebben gestort. Heus, er is meer op de wereld dan erotiek en seksualiteit. Dames, wat ik U bidden mag: lees eens een goed boek. Over filmmaken. Over de flora en fauna. Desnoods over natuurkunde. Of ga ‘es naar The Sound of Music. Maar mag die porno éven af? Alstublieft?

Monsters, maniakken & moeders

HORROR HOORDE NIET. Niettemin trof ik bij mijn regelmatige bezoeken aan horrorfilms in de pauze wel eens een politieke verwant aan, die dan acuut erg ongemakkelijk werd. Meestal gingen ze gauw iets mompelen over toch moeten weten wat de massa boeit en kritisch onderzoeken van de volkssmaak en op de hoogte willen blijven. Zo ontmoette ik in de wandelgangen van de futuristische vechtfilm Total Recall een doorgewinterde PSP’er, hij droeg nog een baard en sandalen, die hevig begon te blozen en mij snel iets te drinken aanbood. Zwijgwijn kreeg ik.

Pas sinds de opkomst van de gelikte horror-thriller à la Silence of the Lambs neemt dat ongemak af; horror wordt zelfs een beetje chic. De hoofdredacteur van De Groene bijvoorbeeld meldt tegenwoordig quasi-nonchalant, in de inmiddels vergeefse hoop daarmee zijn kennissen te shockeren, dat hij al wel acht keer naar Basic Instinct is geweest.

Horror is plotseling modieus. Men schrijft nu ook over horrorfilms. Maar dat horror kennelijk mag, wil niet zeggen dat daar fatsoenlijk of verstandig over geschreven wordt. Neem nu Alien 3, een film waarop ik mij zeer verheugde (hij viel tegen, maar dat terzijde).

De Alien-cyclus, die over de strijd tegen een schier onverslaanbaar parasitair organisme handelt, een zich supersonisch voortplantende draak, heeft intrigerende subplots. Een daarvan behandelt de vraag wat een mens precies tot mens maakt. Is de mens die zich voor het karretje laat spannen van een internationaal concern – dat het organisme wil bemachtigen om zijn positie in de biologische oorlogsvoering veilig te stellen – en die daartoe zijn collega’s bedriegt en bedreigt, nu meer of juist minder menselijk dan de androïde, de menselijk ogende robot die zijn leven in de waagschaal stelt om zijn maten tegen de Alien te beschermen? Zijn misdadigers collectief fout of zit er desondanks wellicht een méns tussen verkrachters, moordenaars en wat dies meer zij? Aan wie heb je meer in geval van nood: aan domme en bureaucratische gevangenisbewakers, of aan loyale criminelen?

En, zoals vaak in horrorfilms, de centrale vraag is hoe te handelen wanneer het gevaar onafwendbaar is. Er zijn grofweg drie opties. Pruilen of geïntimideerd raken, wat neerkomt op wachten op verlossing; je drukken en afzonderen van je lotgenoten of zelfs hopen het op een akkoordje te gooien met de vijand, oftewel verraad en collaboratie; of proberen te overleven door het gevecht te zoeken, by means fair or foul (wat voor de meeste personages gewoonlijk ook neerkomt op ten onder gaan, maar dan tenminste eervol want strijdend).

Over de slachtoffer-optie kunnen we kort zijn. Die slaagt. Cum laude. Het monster smakt na, en maakt zich op voor de volgende ronde. De eigenbelang-optie loopt geheid spaak, omdat je afzijdig houden niet mogelijk is en de vijand vals en onbetrouwbaar blijkt. Terugvechten, bij voorkeur samen met medestanders is het devies. Pulp ’em or perish.

De charme van de Alien-cyclus is dat het gevecht consequent geleid wordt door een dame. Ze zweept de rest op en voert ze aan alsof Rinus Michels vanaf de kleuterschool haar rolmodel is geweest, en is ingenieus als geen ander. In de rol van sergeant Ripley heeft Sigourney Weaver zich al doende een warme plaats in het hart van menig feministisch getinte kijker verworven. Ze vecht, ze vecht desnoods gemeen, ze houdt de spirit erin, ze scheldt en schreeuwt en doodt en wil per se overleven. Liefst met anderen. Dat monster moet kapot. En ze wint, keer op keer. Voor Ripley geen getrut over hakken en ingescheurde nagels, en of haar haar wel goed zit.

Ripley is een vrouw. Ripley vecht, Ripley overleeft, en Ripley heeft dat uitsluitend aan zichzelf te danken. Ripley is her own man.

Nu is de terugvechtende en deswege overlevende dame in horrorfilms al een jaar of tien in zwang; met name de slasher movies danken hun plot aan een dame die het noodgedwongen opneemt tegen een monster of een maniak, hem uiteindelijk verslaat en het daardoor – gewoonlijk als enige – redt. Die hausse in dameshelden heeft iets te maken met het feminisme, maar evenzeer met het feit dat de ontwikkeling van voorbestemd slachtoffer naar vastberaden overlever zich in de horrorfilm makkelijker op vrouwen laat projecteren.

Filmrecensenten – door de bank genomen niet vreselijk vertrouwd met de ins & outs van horror – snappen die dameshorrorheld niet altijd zo. Vrouwen, en ze krabden zich op het hoofd, daar was iets mee, maar wat ook weer… vals vechten akkoord, maar winnen, in hun up nog wel… nee, dat deden mannen, toch? Iets met Sylvester Stallone enzo?

Die onkunde leidt tot domme vergelijkingen. Ripley wordt allerwege een vrouwelijke Rambo genoemd, wat nonsens is, want Rambo is per definitie een loner en Ripley probeert juist consequent medestanders te vinden. Rambo’s vechten tegen de wereld en Ripleys juist om erin te mogen blijven.

Sommige interpretaties zijn ronduit bizar. In Aliens bindt Ripley de strijd aan met de Alien Queen Bee; een eieren leggend monster dat de oermoeder blijkt te zijn van de exemplaren die Ripley al eerder over de kling heeft gejaagd. Ripley doodt ook dit monster, en weet bovendien een klein meisje uit de klauwen van de Queen Bee te houden. En wat schrijft Joyce Roodnat in haar verwarring in het NRC: ‘…de strijd van Sergeant Ripley tegen het immense, slijmerige wezen is vormgegeven als een wijvengevecht op titanen-niveau, met als inzet een klein meisje waar beiden hun «moederlijke» zinnen op hadden gezet. Alien 3 gaat verder op dat motief. De alien haakt weer naar het moederschap en kiest een onverwachte draagmoeder voor het uitbroeden van de embryo.’ Bas Heijne beschrijft, ook in het NRC, de film in termen van een gevecht tussen de ware moeder en de valse moeder, en draagt als bewijs daarvoor het gegeven aan dat Ripley het monster voor «bitch» uitscheldt.

Wijvengevecht. Bitch! Ach natuurlijk, en men haalde weer opgelucht adem, Ripley vecht uit moederinstinct; eigenlijk, beste kijkertjes, is ze niets dan een leeuwin die haar welp beschermt. Ze is geen heldin, ze is gewoon maar een moeder. En alle moeders vechten solo en gewapend met vlammenwerpers tegen monsters, dat is bekend.

Echte moeders, valse moeders, draagmoeders. Als Ripley nu een meneer was geweest, zou het titanengevecht tussen Ripley en de Alien dan ook in zulke termen beschreven zijn? Bijvoorbeeld als een uit de hand gelopen echtscheiding, waarbij Mama Monster en Papa Held bij gebrek aan een interplanetaire rechtbank een robbertje vechten om de toewijzing van hun kleine lieve dochtertje? Zou Meneer Ripley dan draagvader zijn genoemd? Ik denk haast van niet.

Complot

AANGEZIEN DAMESDAMES OP de buis geheel ontbreken en Medisch Centrum West nog iets goed heeft te maken (ontnam zij het tv kijkend volk recentelijk niet Guus, die bekeerd raakte?) werd het tijd voor een actiegroep: Maak Reini Lesbisch. Reini tobt al maanden in de serie, met de drank, met haar leeftijd, en vooral met haar vent. Het actiecomité: »Wat Reini nodig heeft, is een vrouw. Een leeftijdgenote waar ze op kan bouwen, die haar verzorgt als ze moe maar tevreden thuiskomt, die haar bijstaat in de problemen met Lucie, die haar teder en onstuimig omhelst, geestig is, relativeert en minstens maatje 42 draagt.»

Nu wil het geval dat ik juist een paar weken voor de oproep van het actiecomité publiekelijk gesolliciteerd had naar een gastrol in datzelfde MCW. Niet om Reini, maar om dokter Victor Brouwer, die door zijn Liza tegenstribbelend ingelijfd dreigde te worden bij de orenmaffia en die behalve aan een ernstige vorm van kanker ook aan een hoogst progressieve vorm van kwakdenken leek te lijden. Hij geloofde kanker te kunnen bestrijden door tekeningetjes te maken en zei dat elke vorm van medisch handelen waar de patiënt niet in gelooft, om die reden niet zal werken – en devalueerde daarmee de complete geneeskunde tot één groot placebo-effect. Ik wou wel in de serie om Victor uit de klauwen der orenmaffia te redden en hem te leren hoe je gezonder ziek kunt zijn. Maar ik mocht niet van Hans Galesloot, die in De Telegraaf ook nog erg boos op mij werd.

U zult wel begrijpen dat toen het actiecomité en ik elkaar laatst troffen, we fluks bilateraal overleg hebben gepleegd. Konden we niet twee vliegen in één klap slaan? Maar natuurlijk konden wij dat. Wij waren voor geen kleintje vervaard. In no time bouwden we mijn sollicitatie om in een duobaan voor Irene Meyer en mij. Irene zag bij nader inzien persoonlijk af van Reini en ik verdrink in maat 42, en dus verviel het plan Reini. Tessa, op wie wij het vervolgens voorzien hadden, is inmiddels een droeve dood gestorven. Onversaagd hebben wij de volgende scenario’s gewrocht:

1. Reini neemt een andere baan. Een nieuwe hoofdverpleegster dient zich aan: zuster Irene Meyer. Astrid Meeuwis, collega van Victor Brouwer en te lang vrijgezel, voelt zich vreemd smelten bij hun gezamenlijke patiëntenbesprekingen. Wanneer Astrid haar verwarde gevoelens met Guus bespreekt, begint haar iets te dagen. Ze trekt de stoute schoenen aan en nodigt Irene uit voor een werkbespreking bij haar thuis. De dames besluiten ter plekke dat het werk minder belangrijk is dan zijzelve en geven zich over aan aards plezier.

Ondertussen is maatschappelijk werkster Nel met zwangerschapsverlof gegaan en val ik voor haar in. Victor Brouwer raakt geroerd door mijn nuchtere doch diep-menselijke benadering van de patiënten, en samen onderwerpen wij de psychologische rimram die chronische ziektes omgeeft aan een kritische beschouwing. Victor geneest van het kwakdenken en probeert van zijn leven te maken wat er van te maken valt.

2. Een getergd aanhanger van de orenmaffia, wiens ingezonden brieven door de redactie van de Volkskrant werden geweigerd, steekt mij schuimbekkend een dolk in de rug (een gastrol van Hans Galesloot). Ik word gevonden door Irene Meyer, die mij allerijl te MCW aflevert. Dokter Victor Brouwer schrikt van de agressie van de orenmaffia en raakt daardoor gelukkig vatbaar voor tegenargumenten.

Irene, die mij een paar keer komt opzoeken, wordt geraakt door de tedere toewijding waarmee Reini’s dochter Lucy, die inmiddels weer in MCW werkt, mij verpleegt. Lucy, opstandig als altijd, trekt zich van het leeftijdsverschil niets aan en trekt Irene op zekere dag de gehandicapten-wc in, alwaar menige zoen gewisseld wordt. De dames beginnen een wervelende relatie.

3. Irene Meyer loopt een hernia op door een wild rolstoeldansje met mij en moet een ligkuur van zes weken doen in MCW. In het aanpalende bed ligt Vroni, Reini’s zus (een rol van Cox Habbema). Vroni raakt geheel in de ban van Irene’s charmes, en al gauw verzoeken beide dames het verpleegkundig team om een tweepersoons ledikant.

Ik ga schuldbewust doch trouw wekelijks bij Irene op bezoek, ontmoet aan haar bed Victor Brouwer en praat hem de orenmaffia uit het hoofd. Hij geneest door chemotherapie. Victor Brouwer en ik nemen samen dansles en worden de Nederlandse kampioenen rolstoeldansen. We treden op in de Amsterdamse Stadsschouwburg. Vroni en Irene zitten innig verstrengeld in de ereloge.

MCW, here we come!!!

Het verlangen als verkeersongeluk

ER WAS NATUURLIJK ook een panel: is het mogelijk het lesbische te realiseren buiten het liefdesverhaal om? Is er niet minimaal een romance, een verleidings- of vrijscène nodig om het lesbische te expliciteren of te demonstreren? Hoe valt duidelijk te maken dat het damesdames betreft wanneer wij het bed of het verlangen daarnaar buiten beschouwing laten?

Een verhelderend forum. Niet zozeer omdat er een antwoord kwam op die vraag – onbeantwoord blijven is nu eenmaal het lot van elke vraag die panelsgewijs behandeld wordt, en bovendien is het, zoals een van de toehoorsters terecht opmerkte, een illusie te denken dat er zoiets als een ondubbelzinnige, collectieve lesbische identiteit bestaat. Het enige dat alle lesbo’s bindt is dat zij het met elkaar doen of willen doen – dus juist die romance, dat verleiden, dat verlangen, dat bed. We fuck each other, zoals Susie Bright kernachtig zei. Het forum was cruciaal omdat het onverwacht licht wierp op een verwante vraag, namelijk die naar de manier waarop dat lesbische verlangen in beeld gebracht wordt.

Een controverse die ik in de loop van het festival bespeurde kreeg hier definitief vorm: het uitspinnen en in kaart brengen van de fantasie versus de onmiddellijke voltrekking van elk verlangen, de dromen en nachtmerries versus het schelle licht van de werkelijkheid, de verleiding van de toeschouwster versus het tentoonstellen van het ego van de cineaste, het langzaam bereiden van een copieuze maaltijd versus het ongeduld van de instantpudding. Het bleek een kwestie van Europa versus Amerika. Waar de Europese dames in het forum over wensen en verlangens spraken, vertelden de Amerikaanse dames over hun autobiografie; waar de Europese cineastes verwezen naar de (film-)geschiedenis, refereerden de Amerikanen hoofdzakelijk aan hun eigen werk.

TWEE FILMS BALANCEERDEN op de rand van die controverse. De korte film Outcasts van de Amerikaanse Leigh Grode (1991) probeert twee verhalen te verweven: die van het nachtleven in de lesbische bars in de jaren twintig en dat van een Joods-Amerikaanse vrouw nu. De Tweede Wereldoorlog functioneert als verbinding tussen beide verhaalelementen. In het vooroorlogse, Europese deel leeft Grode zich geheel uit: een prachtige aankleding, mooie en geile taferelen, een half gesuggereerde, half gepraktiseerde seksuele ontmoeting, plus een striptease om te zoenen. In het actuele verhaal daarentegen verliest ze elke fantasie en laat ze identiteit en geschiedenis zo volledig samenvallen, dat ze niets beters weet te doen dan half jammerend in de camera te roepen dat “Als ik toen geleefd had, ik nu dood was geweest.” Nog afgezien van het door elkaar heen halen van heden en verleden en de geografische verwarring waarvan die uitspraak getuigt – waren er concentratiekampen in de VS? – in dit deel gedraagt Grode zich alsof ze die geschiedenis alleen maar kan vertellen door deze af te meten aan zichzelf, alsof haar eventuele voltooid verleden tijd reëler en veelzeggender is dan de daadwerkelijke dood van zes miljoen anderen.

Monika Treut toont in haar film My Father Is Coming beide kanten van de controverse. Via Vicky en haar Beierse vader krijgen we een rondleiding door de sekssubcultuur van New York. Paps, met Sauerkraut-fantasieën, weet zich in no time in te voegen in de rituelen van de subcultuur en betrekt ze na kort aarzelen verlekkerd op zichzelf. De woordspeling in de titel maakt hij dan ook meer dan waar. Dochter Vicky daarentegen kijkt, observeert en probeert eens wat uit, maar houdt een cruciale afstand tot die directe lustbevrediging. Ze wil – die indruk wekt ze althans – vooral exploreren, verkennen. Ze laat zich prikkelen en uitdagen door wat ze ziet, maar levert zich daar niet volledig aan over. Maar in tegenstelling tot haar vader hoeft ze niet per se deelgenoot van iets te worden om begrip, sympathie of fascinatie te hebben. Paps kan alleen begrijpen en veranderen door zelf te beleven, Vicky’s compassie en fantasie kunnen het ook zonder die rechtstreekse ervaring stellen. In die zin is Paps, hoewel hij er een stuk sympathieker op wordt, jammer genoeg nog altijd een boer: alleen wat hij gevreten heeft kan hij kennen.

PAPS IS TEN prooi gevallen aan wat ik, het festival overziend, generaliserend de Amerikaanse hyperdocumentaire wil noemen: het idee dat een fantasie haar spanning uitsluitend ontleent aan de feitelijke uitvoering ervan, in plaats van aan de mogelijkheid die ooit uit te voeren of aan de bevrijdende werking van het gedachtenexperiment. Dat samen laten vallen van het verlangen en de realisatie daarvan, maakt dat de ruimte voor fantasie pijnlijk bekneld raakt ,en dat de fantasieën die gekoesterd worden zich noodzakelijkerwijs beperken tot datgene wat ook daadwerkelijk op enig moment aan of met het lichaam voltrokken kan worden. Er werd veel aan lichamen gesleuteld in de Amerikaanse bijdragen; de fantasie wordt soms letterlijk in het vlees geschreven. In de bijdragen van de Amerikaanse cineastes ligt het accent zwaar op het hier en nu, en is de fantasie omwille van het plezier of de uitdaging van het fantaseren schrikbarend afwezig.

Neem nu cross-dressing, een van de hoofdthema’s waaromheen het festival opgebouwd was. Ulrike Ottinger, de regisseuse van onder andere Madame X, Dorian Gray en Freak Orlando, husselt gedrag en verschijning van vrouwen en mannen door elkaar en tovert in al haar films travestie tot ingenieus schouwspel om. Van strakke sekseposities blijft in haar oeuvre geen spaan heel; ze versplintert klassieke dichotomieën als mannelijkheid/vrouwelijkheid en homoseksualiteit/heteroseksualiteit en bouwt uit de scherven daarvan een nieuw spectrum op, een spiegelpaleis waarin wij prettig mogen dwalen.

Van de Amerikaanse dames echter krijgen wij Gay Tape: Butch and Femme (Cecilia Dougherty, 1985) waarin uitermate rigide sekserollen getoond worden, of erger nog: Linda/Les and Annie (Annie Sprinkle, 1989), een gedetailleerd anatomisch verslag van transseksualiteit waarbij elke chirurgische stap in full colour gedocumenteerd wordt en de camera ieder litteken nauwgezet in beeld brengt. Zo gehavend, zo getekend is dat vertimmerde lichaam dat mijn oog er ongemakkelijk van wordt, en elk nadenken over het verbreden van ons repertoire aan gedrags- of verschijningsmogelijkheden ineenkrimpt bij de gedachte aan het scalpel. Het verlangen verwordt hier tot het vleesgeworden verkeersongeluk. Waar Ottinger een veldslag met haar en onze fantasie levert, maken de Amerikaanse inzendingen het lichaam zelf tot een veldslag.

JUIST DOOR DOELBEWUST een laag tussen realiteit en verbeelding aan te brengen, kan het gebied van de fantasie begaanbaar worden gemaakt. In Rote Ohren Fetzen durch Asche (Angela Hans Scheirl, Ursula Pürrer & Dietmar Schipek, 1991) brengen de regisseurs die extra laag aan door naar believen ingrediënten uit de meest uiteenlopende genres te plukken en brouwden ze uit stripverhalen, horror- en science fiction-gegevens plus elementen uit de lesbo-subcultuur een rijke en ingenieuze film.

Het verhaal speelt zich af in een gefragmenteerde stad, een plek zonder overkoepelende structuur of cultuur; de personages staan los van moraal of norm. Dat geeft Scheirl & Co de mogelijkheid verschillende opties en strategieën van het verlangen te verkennen, met een veel grotere vrijheid dan denkbaar zou zijn wanneer ze hun toevlucht tot het reële hadden genomen. Geweld – in veel films een terugkerend thema – krijgt hier een kwalitatief andere betekenis: geweld is niet gereduceerd tot een slag om of tegen het lichaam maar wordt onderdeel van een verhaal, van een belevenis, blijft breed en complex. De fantasie is science-fiction, is stripverhaal, is horrorfilm – en blijft dat. Daarmee wordt het verlangen boven het documentaire niveau uitgetild en krijgt het zijn plaats als constructie terug. Bij Scheirl hoeft de fantasie niet in het lichaam gekerfd te worden om tastbaar en prikkelend te zijn.

Recht uit het kruis

[Voor de catalogus van het International Gay & Lesbian Film Festival, Amsterdam 1991]

ALS ALLES VOLGENS plan gaat, kunt u een selectie uit de groeiende hoeveelheid potteuze porno in een gepaster omgeving bekijken: als visueel behang dat op de achtergrond een zwembadfeest mag opluisteren. Ik had pech. Uw opwinding was mijn huiswerk. Ik heb niet alleen alles gezien, ik moest ook alles uitzien – terwijl zulke video’s toch gemaakt worden om de kijker zover te krijgen dat die ze halverwege verzaakt – en dat bovendien op de burelen van een filmbedrijf, waar rinkelende telefoons duidelijk maakten dat hier werk in uitvoering hoorde te zijn. Geen teerbeminde om me aan te vergrijpen, geen kans de soms hevig opflakkerende opwinding af te reageren tenzij op de meegebrachte schootcomputer. In mijn aantekeningen zaten bij vlagen dan ook veel tikfouten, hoewel vreemd genoeg geen Freudiaanse.

Met die ervaring in het achterhoofd wil ik de festival-organisatie daarom sterk aanraden bij dat zwembadfeest ook de badhokjes te betrekken, opdat U zich in noodgevallen op discrete wijze kunt afzonderen en kunt doen waarvoor die films immers bedoeld zijn.

Hoe de realiteit porno binnentrekt

DAT DEZE DAMESPORNO uit onverdachte hoek komt, scheelt een slok op een borrel. Het kijkt simpelweg makkelijker. Niet alleen omdat de actrices handelingen uitvoeren waarmee ze duidelijk vertrouwd zijn en de video’s inhaken op fantasieën die in de lesbowereld welig tieren (och lieve dames, als wij hier toch een escort service hadden waar ik me die prachtige big bad butch kon bestellen… Ik zou wekelijks aan de bel hangen. Wat een schoonheid, en hoe bedreven!) maar vooral omdat je als kijker ingelijfd wordt bij een lesbisch complot: ‘Wij doen dit geheel voor eigen plezier, maar wat een genoegen U hier deelgenoot van te mogen maken.’ Of zoals een van de deelneemsters aan de meest heftige video, Bathroom Sluts, het uitdrukte in de nazit die het geheel alsnog verantwoord moest maken: ‘Dit was de eerste keer dat ik een voorbinddildo gebruikte. Dat wilde ik eigenlijk al veel langer. Het was fantastisch om te doen, en het is een grappig idee dat deze première voor het nageslacht is vastgelegd en in de lesbische archieven bewaard kan worden.’

Om U niet langer in spanning te laten: ja, deze dames-voor-damesporno is anders dan wat het gemiddelde videoverhuurbedrijf aan visuele stimuli te bieden heeft. Nauwelijks knappende houtvuurtjes, weinig vaselineplaatjes, het blijft niet bij gezoen, gestreel of gerotzooi met groente, en glurende heren die zichzelf binnen de kortste keren tot triomferende leider van een triootje weten te promoveren zijn prettig afwezig. Er komt zegge en schrijve één meneer voor in de veertien video’s die ik gezien heb, maar die diende dan ook als onmisbare figurant in een klassieke lesbo-fantasie: doorgewinterde pot verleidt heterodame voor de ogen van heur vent. De verloofde was al na drie minuten in geen velden of wegen te bekennen; hem werd, in tegenstelling tot ons, de status van pottenkijker ontzegd. En er was één nepman, maar ook die viel binnen het vaste repertoire van fantasieën waarmee wij flirten: de lesbo in travestie, een drag king zal ik maar zeggen.

Wat de dames op het witte doek zoal demonstreren dekt vrijwel het hele scala dat onder dames gedaan cq. besproken & befantaseerd wordt. Voor elk wat wils: van dildo tot gevinger, van zachte scènes tot onverschrokken arbeid, van beflapjes tot lingerie, van groepsfeest tot soloseks. U kunt zich tegoed doen aan de aanblik van talloze dominante femmes; ik hoop persoonlijk erg op een nieuwe trend. Verheugend is dat handelingen die tot voor kort vrijwel uitsluitend in een SM-licht stonden, nu te hooi en te gras gepraktiseerd worden. De SM-scene is duidelijk het monopolie op dildo’s en vuistneuken kwijt, wat het conglomeraat aan vragen dat SM nog altijd oproept terugbrengt tot overzichtelijker proporties: het gaat – in ieder geval in deze video’s – niet meer om SM als een afgeronde identiteit, een samenhangend pakket van handelingen, gedrag en uiterlijk dat als geheel aanvaard dan wel afgewezen wordt, maar om gespecificeerde handelingen waar je stuk voor stuk ja of nee tegen kunt zeggen. En tenslotte kunt U zich zelfs laten vergasten op lichtelijk pedofiel getinte scènes. Het enige dat in deze video’s ontbrak waren bestialiteiten en komkommers. Maar zeg nu zelf: raakte U nou fysiek geroerd door die foto laatst in Opzij waarop Yvonne Kroonenberg in innige omstrengeling met haar paard stond afgebeeld?

Vrijwel alle video’s komen van twee bedrijven, Blush Entertainment en Fatale; beide zijn geliëerd aan het tijdschrift On Our Backs, dat tevens als reservoir of proeftuin voor videosterren lijkt te fungeren. Voor zover de actrices geen oude bekenden uit het lesbisch circuit waren, worden ze dat wel via deze video’s: vaak komen dezelfde dames terug. Dat levert curieuze bijgedachten op. Goh, Pepper is dikker geworden, peins ik wanneer ik haar voor de derde keer zie, en val aldus voor de zoveelste keer uit mijn rol als op te winden kijker. Of ik ontdek opeens dat Cris Cassidy tussen twee video’s door een prachtige tatoeage in haar lies heeft laten aanbrengen: een uit het water opspattende dolfijn in helder groen en turquoise. Verhip, weer afgeleid.

Maar ook op andere momenten zit mijn werkelijkheidszin me in de weg. Zoals ik me bij het lezen van de SM-trilogie van Anne Rice erover verwonder dat er nooit eens iemand zwanger raakt terwijl anti-conceptiva nimmer ter sprake komen en het heterosueel verkeer niet van de lucht is, en me afvraag of al dat verplicht kruipen van Beauty haar knieën niet lelijk zal doen vereelten, vraag ik me hier af of het slotje van de halsband die de bottom in Bathroom Sluts draagt, niet vast zal roesten met al die douchescènes. Straks komt ze nooit meer los. Het zal ook vol zijn in die badkamer, denk ik, zo met z’n vijven in de weer, en dan ook nog die cameraploeg. En hoe komt dat stel in Erotic in Nature opeens aan ijsklontjes, zo midden in het bos? Waar vind je heden ten dage trouwens een bos als dit, waar de bedden als paddestoelen in een druilerige herfst omhoog lijken te schieten?

Echt schrikken wordt het pas wanneer de realiteit van de buitenwereld haar stempel op het kijkplezier zet, en wel letterlijk. Was het in Shadows (1985) nog haalbaar om een dame in een sling te hijsen opdat zij voluit op de vuist genomen kon worden en dat huzarenstukje op het omslag van de video verlekkerd aan te kondigen, in Bathroom Sluts (1990 of 1991) kan een vergelijkbare scène op een bankje niet langer door de beugel. We zien de bottom (die van dat roestige slotje) haar top penetreren, eerst met één vinger, vervolgens met twee, dan drie, vier – en pats, een grote roze sticker eroverheen die ons het zicht volstrekt beneemt. Wanneer de duim verdwijnt en de sticker verschijnt… is het de censor die de vrijheid ondermijnt.

De video besluit met de mededeling dat ‘bepaalde seksuele handelingen’ niet vertoond kunnen worden omdat de makers van de video anders strafrechtelijke vervolging riskeren. Kennelijk is in de afgelopen vijf jaar de situatie in de VS dermate veranderd dat vuistneuken nu niet meer publiekelijk vertoond mag worden, zelfs niet op een video die nadrukkelijk een X-rating meekrijgt. ‘Die sticker had makkelijk kleiner gekund,’ staat nog ergens verongelijkt in mijn aantekeningen. Maar ook kleiner was het effect hetzelfde geweest: een koude douche, met de complimenten van Vrouwe Justitia.

Lezzie-faire

ZO’N UITGEBREIDE VERZAMELING damesvideo’s blijkt een aardig middel om voor- en afkeuren te bepalen. Dogma’s en politieke normeringen kunnen je hoofd nog wel eens op een dwaalspoor brengen, maar het lichaam laat zich minder snel bedriegen. Ik kan U dan ook verheugd meedelen dat ik niet val op houtvuur en ondertussen een verrassende nieuwe tic heb ontwikkeld. Dat ik in de loop van de tijd handen ben gaan erotiseren was al tot me doorgedrongen (hoe breed, hoe groot, hoe lang de nagels schat ik dan stiekem in), maar kijkenderwijs realiseerde ik me dat ook het geluid dat bij het aantrekken van een latex handschoen hoort – tak – diep resoneert. Eén keer sjorren aan die handschoen (bij de apotheek, dames, vijf paar voor f 2,95), het rubber even tegen de pols laten kletsen en ik schiet zonder pardon de fantasie in. ’t Is maar dat U het weet.

Die handschoenen raken flink ingeburgerd in de damesporno. Hoe recenter, hoe safer de seks die gepraktiseerd wordt. Suburban Dykes spant wat dat betreft de kroon: de video is een hommage aan veilig vrijen, een eerbetoon aan varianten geboren uit een combinatie van noodzaak en experimenteerlust, die de spanning godlof volledig intact laat. Binnen het stramien van een elkaar tot telkens nieuwe escapades aanzettend stel dat tussendoor veel valse grappen maakt, krijgen we eerst een dosis voyeurisme voorgeschoteld, als tussendoortje telefoonseks met masturbatie in duplo, en als klap op de vuurpijl de escort (zie boven) die de dames een lesje leert in het gebruik van dildo’s en het behoud van het vege lijf.

De entree van de escort wordt prachtig gefilmd: we zien het stel stijf van de zenuwen op een tweezitsbankje, o truttigheid, nerveus opspringend wanneer de bel gaat; als ze de deur open doen volgen we via de camera hun beschroomde blik: leren laarzen, leren broek, doorgezakte heup, hand in de zij, leren jas, smal gezicht, nonchalante mond, zonnebril – ‘Hello ladies,’ zegt Miss Escort, stapt naar binnen en keert haar rugtas om zodat daar een hoeveelheid speelgoed en rubberwaren uit neerklettert waar het magazijn van My Sin jaloers op kan zijn, legt gedecideerd de regels van het veilig vrijen uit terwijl ons stel met ogen op steeltjes toekijkt, en begint fluks aan een doortastende demonstratie. Joechei, ’t is feest, ’t is voorlichting! Als Postbus 51 zo werkte, werd ik op slag een voorbeeldig burger.

In Bathroom Sluts is het puur de opeenstapeling van beelden en handelingen die moet boeien. Er wordt geen woord gesproken. Scènes worden afgewisseld met zwart-wit foto’s; we zien dames die geschoren worden, op de vuist gaan, de première der voorbinddildo, tikken met een rijzweepje, een zich opgeilend dienstmeisje, gevinger met lakhandschoenen, en dat alles vergezeld van muziek die even rauw en repeterend is als de beelden. Het voornaamste personage in deze video is een bottom die me schaamteloos jong voorkomt; wanneer haar haren nat worden onder de douche en ze haar dunne kaalgeschoren lijf begerig tegen die grote, forse top aanduwt breekt mijn hart wegens haar verregaande kwetsbaarheid en noteer ik geschrokken op de schootcomputer: “Ze lijkt nog geen dertien!’ Ik ben onthutst maar opgewonden, of opgewonden doch onthutst. Of er een verband tussen beide bestaat weet ik niet – maar ik vrees van wel. En vermoed vervolgens dat die allereerste schok maakt dat ik veel ontvankelijker ben voor de impact van de overige beelden. De eerste klap blijkt een daalder waard.

Bij de derde keer zien bleek het effect overigens aan slijtage onderhevig; daar heb ik Bathroom Sluts na evenzovele vertoningen niet op kunnen betrappen. Ze werken ook volstrekt verschillend: bij Suburban Dykes wordt de kijker min of meer gevraagd zich met een der helften van het stel te identificeren, en zich dus te verplaatsen in haar genot; maar omdat er sprake is van een verhaal is het zaak enigszins bij de les te blijven, anders snap je niet waarom ze nu weer aan het doen zijn wat ze aan het doen zijn, hoewel het de vraag is of dat bezwaarlijk is. Bij Bathroom Sluts pakken de gepresenteerde handelingen uit als het startschot voor eigen herinneringen, wensen of fantasieën. Ik droomde regelmatig weg, wat ook bevorderd wordt doordat er veel herhaling in zit en elke verhaallijn ontbreekt. Alsof ik daar toch behoefte aan heb, bouw ik er ondertussen zelf een: mijn inzet is dat de wat scharminkelige bottom (die desalniettemin mijn onvoorwaardelijke sympathie heeft) er eindelijk in zal slagen de top, die een kop vol onverzettelijk chagrijn toont, eindelijk een lach te ontlokken. En verdomd, ze wint, onder de dekmantel van die roze sticker.

Maar de absolute aanrader, de film die U onder geen beding mag missen is Hay Fever. Cowboy lezzies in een Wild-West versie van Dallas, compleet met een intrigante en een omstreden erfenis, en een hoeveelheid personages die zorgt dat U al na tien minuten de draad geheid kwijt bent, maar dat geeft niet want het gaat uiteindelijk toch om de vrijscènes die overvloedig aanwezig zijn. Landelijke beelden, bessenplukkende schonen en halfnakende ranchers die elkaar zinnen toevoegen als: “Ya wanna fool around a beet? Got my bed onna back porch…”, of “Ah love the way yah tickle them strings, honey!” En natuurlijk een klassiek einde. Twee dames die elkaar na veel gedoe toch gekregen hebben, verdwijnen te paard richting horizon. We’re two horny and lonesome cowgirls… Hee-haw!

Het wolmerk van porno

REST MIJ NOG een verzuchting – uit de grond van mijn hart. Waarom hamert iedereen toch zo verschrikkelijk op het feit dat deze porno ‘echt’ is? Van auteurs van flapteksten tot recensenten in de diverse damestijdschriften, iedereen zoemt in koor dat deze dames heus, werkelijk waar, ongelogen, écht klaarkomen. Die nadruk op dat echtheidspredikaat bevreemdt me; proef ik hier de naweeën van vroeger verzet tegen pornografie? Nee dames, dit is geen nep, dit is geen verlakkerij, dit is je ware – alsof we zo ons eventuele ongemak over al dit fysiek vertoon van geilheid net iets soepeler terzijde kunnen schuiven. Alsof hun ‘echte’ opwinding onze nasmaak van uitbuiting moet uitwissen, hun gewolmerkt orgasme onze schroom moet overwinnen.

Het zal me een rotzorg wezen of ze echt klaarkomen of niet, als ze maar met verve en overtuigend acteren en hun doel waarmaken – opwinding teweeg brengen. Liever naakt én namaak, dan wol die me koud laat. Trouwens, ooit in een wollen badpak gezwommen?

Nieuwe verhalen

Zelden in de geschiedenis van de tv werd er zo reikhalzend uitgekeken naar het slot van een serie als afgelopen weekend. Na vijf jaar zou Breaking Bad tot een einde komen. Al maandenlang hadden wij fans daarover collectief de kriebels.

We wilden eigenlijk niet dat de serie zou stoppen. Al wie Breaking Bad had gevolgd, was immers totaal verslingerd geraakt. Maar we wisten ook dat het verhaal tegen de keer in oprekken erger zou zijn. Andere recente series die geniaal waren begonnen, hadden zichzelf intussen allang de vernieling ingedraaid, zuiver omdat ze geen punt achter hun eigen verhaal durfden te zetten. Denk maar aan Dexter, of aan Mad Men.

Dat Breaking Bad moest ophouden, accepteerden we daarom. Wij fans waren zelfs openlijk trots dat de makers van deze serie het wél aandurfden om er een wrange streep onder te zetten, in plaats van hun succes eindeloos uit te melken.
Maar dan toch: hoe zou de serie aflopen? Werd er alsnog een zoet einde aan gebreid, of ging de destructie – die al in de eerste aflevering was ingezet – als vanouds genadeloos en onbeheersbaar door?

Wees gerust. Breaking Bad eindigde snoeihard en onverzoenlijk, en slaagde er tegelijkertijd in om alle losse eindjes prachtig aan elkaar te knopen. Op IMDB kan de slotaflevering van de serie momenteel bogen op een ongehoord hoge score: gemiddeld 9,9. Hoger kun je haast niet komen.

Maar Breaking Bad staat niet op zichzelf.

Er is iets aan het veranderen. Voorheen was de film het geprivilegieerde medium. De bioscoop was bij uitstek de plek waar experimenten werden uitgevoerd en waar het ‘betere’ verhaal centraal stond. De tv hadden we allang afgeschreven. TV stond symbool voor kort en oppervlakkig vermaak.

Inmiddels lijken de rollen finaal te zijn omgekeerd. In een film heb je anderhalf, hooguit twee uur tijd om een verhaal te vertellen. In een goede serie heb je daarvoor echter minstens tien uur tot je beschikking– en met wat mazzel, bovendien meerdere seizoenen. Film wordt zodoende steeds meer het medium voor een kort verhaal, terwijl tv-series tegenwoordig een heuse – en complexe – roman mogen neerzetten.

Ook in gesprekken klinkt die verandering door. In mijn kennissenkring worden aanbevelingen voor films nog steeds hartelijk uitgewisseld. Maar de vraag ‘Welke tv-series volg jij momenteel nou? Heb je misschien nog een goede tip voor me?’ hoor ik tegenwoordig eigenlijk veel aker.

Vijf jaar geleden vroeg niemand je zoiets. TV-series bevonden zich onder de radar, ze waren hooguit een heimelijk genoegen. Maar tegenwoordig zijn tv-series hot: er is ineens een overvloed aan goed gemaakte, complexe en doordachte verhalen. Betere dan wat de cinema kan bieden.

(Mijn tips? House of Cards, Orange is the New Black, en vooral: Orphan Black.)

Kijk tv. Geef lange verhalen de ruimte, want dat kan nu weer.