Category: Columns:

Wat een geweldig idee om Keti Koti tot nationale feestdag te verheffen. Niet alleen voor zwarte mensen is 1 juli het vieren meer dan waard: Nederland schafte op die dag in 1863 de slavernij af. Dat onze voorouders, zij het als laatsten in Europa, alsnog tot het inzicht kwamen dat het gruwelijk is om mensen te kapen, te verschepen en vervolgens als slaaf te verkopen, is dat evenzeer: want daarmee zetten de handelaars de eerste stap om zich van hun monsterlijkheid te bevrijden.

Juist omdat we hier gewoonlijk meer leren over de tulpen- en specerijenhandel dan over onze mensenhandel, zou het voor Nederland goed zijn om te beseffen dat onze rijkheid indertijd – waarvan we nu nog steeds profiteren – niet uit de lucht kwam vallen: daar hebben anderen met hun bloed en hun leven voor betaald. De geschiedenis van de slavernij hoort voorgoed bij Nederland, en die heeft witte en zwarte mensen gemaakt tot wie ze nu zijn: twee verbonden maar ogenschijnlijk gescheiden groepen.

Keti Koti tot nationale feestdag maken, zou helpen die banden zichtbaarder te maken en zodoende de verbintenis weer te beklemtonen. Want tot verzoening, toenadering, begrip en acceptatie kom je niet wanneer de ene partij routineus zijn neus hooghartig in de lucht steekt, en tegen de andere partij snibt: ‘Allemaal passé, hoor. Oude koek, heb ik niets meer mee te maken.’ Want nee: jij hebt daar inderdaad geen schuld aan, maar zij al helemaal niet – en toch is het hun voorouders overkomen, en die geschiedenis dragen we allemaal met ons mee, of we willen of niet. Problemen verdwijnen niet wanneer je ze ontkent: integendeel, ze vreten zich dan alleen meer in.

Bovendien is onze geschiedenis, hoe je het wendt of keert, een gezamenlijke. Wit en zwart zijn meer verbonden dan we wel denken; onze kleurgradaties getuigen daarvan. De overgrootmoeder van Noraly Beyer kreeg vrijwel zeker kinderen van de man die haar als slaaf hield. Van zulke verhalen zijn er talloos veel: zwarte en witte mensen zijn vaak, zonder dat ze dat zelf weten, elkaars nabije familie. Alleen werden ze opgevoed met onderlinge afstand, en groot verschil.

En nee, de afschaffing van de slavernij is niet ‘zo lang geleden’: 150 jaar is weinig, op de geschiedenis. Het Amsterdamse Aardappeloproer is nu precies een eeuw oud, en van de week vertelde een collega me dat zijn oma in die periode honger leed en rachitis had opgedaan: ze bleef er altijd een klein en krom mensje van. Dat is ene eeuw terug, maar dat verleden droeg de familie nog lang met zich mee. Anderhalve eeuw: dan hebben we het over onze overgrootouders.

Vandaag viert Amerika dat het land 241 jaar geleden onafhankelijk werd; Frankrijk viert volgende week haar 214 jaar oude revolutie. Ik ken mensen die nog elk jaar het Leids Ontzet vieren, de bevrijding van de Spanjolen tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Dat was in 1574.

Voor bevrijdingsfeestjes is het bovendien nooit te laat. Voor verzuimde gesprekken al evenmin.

Voor Philando Castile was het ongeveer de honderdste keer dat de politie hem aanhield: dat schijnt normaal te zijn voor zwarte mannen in Amerika, en helaas soms ook in Nederland. De agent die Castile voorbij had zien rijden en hem tot stoppen had gedwongen, claimde later dat ‘diens neus’ hem deed denken aan die van een gezochte inbreker.

Castiles vriendin Diamond, die de auto bestuurde, deed het raampje open. Als rechtgeaard Amerikaanse wapenbezitter zei Castile meteen dat hij een wapen in de auto had liggen en zijn vergunning bij zich had. Castile bleef rustig: hij had vaker met nerveuze agenten te maken gehad. Yanez wilde papieren zien, Castile reikte langzaam naar zijn broekzak, of wellicht naar het dashboardkastje, en Yamez vuurde acuut, vijf keer achtereen. Castile stierf op slag.

Er zijn opnames van de gebeurtenis: van Castiles vriendin, en van de dashboardcam van de politiewagen. Castile is rustig en beleefd; Yamez vuurt binnen een paar seconden nadat Diamond haar raampje heeft opengedraaid, meermalen zijn wapen af.

Dat was een jaar geleden. De dienst ontsloeg Yamez, er kwam een zaak, en afgelopen week werd Yamez volledig vrijgesproken. In jurisprudentie is immers vastgelegd dat wanneer een agent denkt dat iemand gevaar oplevert, voor de agent of voor de omgeving, dat voldoende rechtvaardiging oplevert om hem dood te schieten.

Per jaar worden er in de VS meer dan duizend mensen van overheidswege doodgeschoten. In overgrote meerderheid zwarte mannen, overigens, al bevinden zich steeds vaker zwarte vrouwen of zwarte kinderen onder de onschuldige mensen onder de slachtoffers van politiegeweld. En vrijwel nooit wordt zo’n agent vervolgens veroordeeld: de lat voor schieten ligt in het land angstaanjagend laag, voor de politie dan: denken dat je als officier gevaar loopt, volstaat.

Trevor Noah, de presentator van The Daily Show, wijdde afgelopen week een item aan de vrijspraak van Yamez. Noah kon zijn onthutsing ternauwernood verbergen. Een jonge zwarte man die met zijn vriendin en hun peuter in de auto zit, die niets verkeerd doet, die kalm en vriendelijk blijft, en die de hysterische agent die met zijn wapen stond te zwaaien keurig met twee woorden aanspreekt – “Yes, officer; no, officer” – kon zonder repercussies worden doodgeschoten, omdat die agent zich in die situatie niet veilig voelde.

Ondertussen lees ik de biografie van Harry Belafonte, zanger, acteur en activist. Toen Belafonte begin jaren ’50 per ongeluk ergens in het zuiden van de VS de verkeerde wc nam en wilde gaan plassen – je had daar toen nog gescheiden wc’s, gescheiden zitplaatsen, en zwarte mensen werden alleen in zwarte restaurants of cafés bediend – doemde er ineens een state trooper achter hem op die zijn wapen trok en kreet: ‘Eén druppel en ik schiet je dood.’

Soms lijkt er niets te veranderen. Behalve dan dat er in Amerika steeds vaker mensen door de politie worden doodgeschoten.