Spainkbos

Ergens tussen 1810 – het jaar van de geboorte van zijn tweede zoon – en zijn eigen overlijden in 1819, is Johann Herman Spaink vanuit Jever (bij Oldenburg, in Duitsland) naar Amsterdam verhuisd. Johann Herman is teruggegaan naar zijn geboorteplaats en stierf daar. Zijn zonen niet: die bleven in Amsterdam. Van die twee broers – beiden reizigers en kooplui – stammen alle Nederlandse Spainken af.

Mijn broer en ik zijn verre nazaten van die twee Jeverse zonen. We blijken een nicht in de dertiende graad te hebben (dat wil zeggen: heel vaak ‘achter-achter-‘ zeggen, of, wiskundiger: zes generaties omhoog lopen, bij de stamvader beland weer zeven generaties zakken en dan kom je vanuit ons uit bij Jet, en vice versa).

Jet heeft de stamboom met groot geduld in kaart gebracht. De fascinatie was er al langer; internet – plus het struikelen over mij en een volle nicht – bracht de motivatie. Ze heeft eindeloos archieven uitgepluist en met veel precisie takken, twijgjes en zijbomen verkend, en nu is de stamboom een eind op streek. We weten in elk geval nu hoe zij en ik aan elkaar vast zitten en wie allemaal deel uitmaken van die dertien tussenliggende generaties.

Zo’n familieboom toont meer dan ik bevroeden kon. Je ziet alle sociale aspiraties en teleurstellingen van mensen erin terug. Zo blijkt er een sjieke tak te bestaan, de Abbink-Spainks. In Apeldoorn hadden mijn ouders en ik ooit een straatbordje gezien met die naam erop en toen moesten we allemaal giechelen: ‘Hee… dat zijn wij — niet!’.

Sinds Jets stamboomgepluis weten we dat de Abbink-Spainks wel degelijk familie zijn: pa Abbink was bezorgd dat zijn stamnaam zou uitsterven toen zijn enige dochter Maria Magdalena in 1891 met Pierre François Spaink wilde trouwen, en preste schoonzoonlief tot het erbij kopen van de achternaam van zijn aanstaande. Voilà , de geboorte van een dubbele naam, wat de Abbink-Spainks instant nouveau richesse verschafte. (En waarschijnlijk vervreemding van de rest van de familie. Maar nu zijn ze alsnog betrapt. Sorry.)

Ja, collega-auteur Laurens Abbink Spaink is ook familie! En een andere Abbink-Spaink werkte zich nog op tot burgemeester. Maar hoe komen jongens uit zo’n Duitse familie al binnen een paar generaties aan zulke Franse namen als Laurens en Pierre François? En hielp het je vooruit, in die jaren, als je Frans van origine klonk? Dat zijn intrigerende raadsels.

Mijn overgrootvader Hendrik Frederik blijkt dirigent-saxofonist van het orkest van Holland-Amerikalijn te zijn geweest en hield de gasten bezig tijdens de lange oversteek. (Toen ik elf was ging ik op muziekschool en kreeg daar de saxofoon toegewezen. Ik kon er niks van en hield na zes lessen op. Talent is kennelijk niet overdraagbaar. Maar een saxofoon krijgen kennelijk wel.) Hendrik Frederik kwam steeds terug van zijn reizen naar Amerika, maar er zijn ook geëmigreerde Spainken; die moeten nog getraceerd worden.

Jets opa begon tijdens de Tweede Wereldoorlog een ijzerwinkel in Amersfoort. ‘Spaink heeft het!’ stond triomfantelijk op de pui. Zijn neef in de – even tellen – negende graad (mijn opa) was toen horlogemaker te Amsterdam en had elf kinderen, en moest elk veertje driemaal omdraaien om al die monden te voeden. De Amersfoortse tak was ondertussen licht gelovig geraakt, de Amsterdamse tak atheïstisch. Ondertussen was er ook een Haags-Leidse tak ontstaan waar later nog een professor aan ontsproot. En er was inmiddels een bosje vernoemd naar de psychiater Spaink: het Spainkbos in Apeldoorn. Werklui, middenstand en halve notabelen: binnen anderhalve eeuw had de familie van die kleine reiziger uit Jever zich volmaakt gediversificeerd.

Wat me nog het meest frappeerde was al het kleine maar immens belangrijke leed dat zo schrijnend zichtbaar werd in het stamboomonderzoek en waar mensen publiekelijk maar zo zelden over spreken. Zoons doodgereden in een ongeluk, kinderen gebrouilleerd met hun ouders, bastaard- en aangenomen kinderen, moeders die niet weten wanneer hun kleinkinderen zijn geboren, vaders die hun kinderen mishandelden, jong overleden kindjes en echtgenoten, scheidingen – al die gruwelijke dingen die mensen meestal in stilte verbijten en waar ze enorm onder lijden, staan in al hun kille naaktheid in die stamboom van het Spainkbos. Dingen waarvan mensen zelden hardop de moeilijke kanten laten zien. Dingen die je tegelijkertijd enorm vormen, ook al probeer je de moed erin te houden en niet te versagen.

‘t Is niet dat het voorkomt, maar hoe vaak. We zijn geneigd zulke dingen als uitzondering te beschouwen, wat meewerkt aan de stilte eromheen. Sociale gêne isoleert, maar het idee dat je een uitzondering bent nog meer. En juist die stilte snijdt mensen af, zelfs als ze door takken en twijgjes verbonden zijn.