Een kennis werd afgelopen week oma. Ik feliciteerde haar oprecht, maar dacht er stiekem iets heel anders bij. De vriend die ik kort erna sprak, had dezelfde ambivalentie. ‘Ik ben al blij dat ik geen kinderen heb, laat staan kleinkinderen,’ zei hij. ‘De wereld staat er belazerd voor. Hoe is het over een jaar of twintig? Ik houd mijn hart vast voor de mensen na ons.’
Het begrip dystopie was vroeger onbekend. De eerste keer dat ik het woord in een manuscript gebruikte, trok mijn uitgever er een vinnige streep door. ‘Dat woord bestaat niet, hoor.’ Alleen mensen die graag science fiction lazen waren vertrouwd met de term. De dystopie is de omgekeerde utopie. Zoals de hemel tegenover de hel staat, staat de dystopie tegenover de utopie.
Om het lastiger te maken: science fiction leerde ons, lang voordat filosofen als Hans Achterhuis dat idee theoretisch wisten te onderbouwen, dat het streven naar een utopie vaak uitmondt in een dystopie. Zie Brave New World of This Perfect Day: een overheid die de burgers met veiligheid wil ommantelen, eindigt ermee de waarheid voor hen te verbergen, haar eigen geschiedenis te herschrijven, en iedereen monddood te maken.
Ons streven naar vooruitgang, naar groei, maakbaarheid, veiligheid en controle, is hard bezig een wereld te scheppen die voor de overgrote meerderheid van ons op korte termijn onleefbaar wordt. Een paar voorbeelden:
In Engeland is de overheid serieus van plan kleuterleidsters te verplichten te melden welke drie- tot vijfjarigen ‘mogelijk zullen uitgroeien tot terroristen’. Autobedrijf Daimler wil al zijn 280.000 werknemers driemaandelijks controleren op hun eventuele deelname aan terroristische organisaties. Wij allemaal worden op ongeëvenaarde schaal afgeluisterd door onze eigen overheid, en door een paar andere naties erbij.
De werkloosheid stijgt door privatisering, outsourcing, bezuinigingen en automatisering. Vooral laaggeschoold werk verdwijnt. De gemeentes gaan bijstandsgerechtigden nu verplichten om vrijwilligerswerk te doen, bij wijze van ‘tegenprestatie’. Dit omdat ze gratis zijn ontslagen. De rijken worden echt rijker, en de armen steeds armer – een trend die geldt voor elk land, alsook wereldwijd.
Het klimaat verandert snel: 2014 was het warmste jaar sinds 1500. Negen plaatsen in de toptien van de warmste jaren ooit in Europa, worden bezet door jaren na 1999. In Qatar werken gastarbeiders zich letterlijk dood om in de verzengende hitte de behuizing voor het WK voetbal te bouwen. In Lagos wordt gewerkt aan een offshore stad waar de allerrijksten der aarde zich kunnen afschermen van klimaatsveranderingen.
De grootmeesteres van de science fiction, Ursula LeGuin, kreeg afgelopen november een prijs die tot dan uitsluitend was toegekend aan ‘realistische’ schrijvers. ‘Ik vermoed dat er zware tijden komen, en dat we de stemmen van schrijvers de alternatieven kunnen zien, bitter hard nodig gaan hebben,’ zei ze kalmpjes.
Gelukkig nieuwjaar! In dit stuk doe je net alsof je daar geen fidutie meer in hebt.
De wereld is nog nooit een volkomen veilige plaats geweest. Natuurrampen en oorlogen zijn al zo oud als de mensheid. Maar we kunnen wel proberen om er een leefbare wereld van te maken.
Dat vind ik betere voornemens dan me zorgen over een dystopie te gaan maken.
Gelukkig nieuwjaar!
Verdorie dit stukje heeft me de hele dag bezig gehouden.
En niet alleen als vader van 4 kinderen.
Je hebt de geschiedenis onmiskenbaar een wending gegeven Karin. Maak jezelf niet klein. Meer dan 20 jaar lees ik en half Amsterdam je stukken. Dagelijks zet je mensen aan het denken. Je streven naar een rechtvaardige veilige samenleving voor iedereen is een groot goed dat we allemaal met je delen. In de uitvoering schort het. De mensheid beweegt zich als een supertanker op weg naar een ijsberg. We weten het, we zien het en ons noodlot lijkt onafwendbaar. Zou het niet kunnen zijn dat onze kernwaarden, waar je al die jaren voor streed, zich in onze hoofden nestelen daar waar ze veilig zijn. Onze kinderen pakken het op en gaan er weer mee aan de slag. We bewegen ons voortdurend tussen Utopie en Dystopie zonder ooit een van beide te ontmoeten.
Rob: de komende weken hoop ik mijn Parooltjes te kunnen wijden aan oplossingen, een hoop. Maar ja, Charlie Hebdo kwam ‘ertussen’, dus ik weet niet zeker of ik dat komende week al aankan.
Maar dank je zeer voor je sterkende woorden!
Van Ursula Kroeber lang (the left hand of darkness moest ik van prof. GJH lezen – en daar had ze goe-arooth ga-liyck in) niks gehoord (eigen schuld – mea maxima culpa).
Verbaasd dat ze nog leeft. En zo levend is!
Je suis Charlie!
En zullen we malkander ook samen gelijk gaan staan geven omtrent onze zeer verlichte standpunten betreffende “Carlie Hebdomadaire” en godsdienstwaan?
Het is veel makkelijker om een dystopie te realiseren dan een utopie na te streven, laat staan te realiseren.
Oplossingen? Alleen rechtvaardigheid kan vrede brengen, anders niets. En er is weinig rechtvaardigheid te vinden in de (partijdige) houding van het Westen tov de Arabische wereld, ic de Islam. De etterende wond Israel is daar (al jarenlang) het grootste voorbeeld van. Dat er mensen zijn die dan gaan terugslaan, daar moet je dan niet raar van opkijken: Wij creëren die mensen!
Zolang we (ook nu weer) stoere mannentaal gaan uitslaan – in Nederland door de minst stoere man die we hebben – en “schouder aan schouder” gaan roepen, voed je alleen maar de strijd en niet de vrede.
J.
Beste Karin, ik vrees dat ik het helemaal met je eens ben. Bij vrienden die aankondigden een kind te verwachten vind ik het altijd al moeilijk om enthousiast te reageren.
Ik vraag me elke keer weer af: hoe ga je je kind uitleggen dat jij het voor haar of hem de moeite waard vond om mee te komen doen aan dit leven/deze maatschappij? Hoe ga je uitleggen hoe wij omgaan met dieren? Met mensen in ‘ontwikkelingslanden’? Met mensen die armer zijn dan wij in binnen- en buitenland? Met het milieu/de natuur? Hoe we de multinationals veel meer macht geven dan de (democratische overheid? Dat je verplicht bent, doordat je nu eenmaal geboren bent, om uren, dagen, weken, maanden, jaren op school en later werk door te brengen, en je beperkte tijd niet zó te gebruiken als je zelf kiest? Dat er oorlog is, steeds weer, op veel plekken op de wereld tegelijk?
Ik weet dat er ook heel veel moois is, dat het leven de moeite waard maakt: liefde, muziek en andere kunst, nog meer liefde, de natuur (voor zover nog aanwezig), filosofie en nog meer liefde.
Daarom wil graag door blijven leven, nu ik er toch ben.
Maar om anderen te ‘dwingen’ ook aan deze dystopie-die-al-werkelijkheid-is-geworden deel te nemen… mwoh, neuh.
Laura