[Gepubliceerd in Lover, juni 2008]
Al jaren erger ik me aan het debat over eerwraak. Ik ben nog van vroeger, van toen het feminisme breed leefde en er met grote inzet Blijf van mijn Lijf-huizen werden opgericht. Het gebeurde regelmatig dat een vrouw die systematisch door haar man in elkaar werd gebeukt, daar haar toevlucht zocht, maar na een paar maanden door manlief of zwager werd ontdekt. Soms – te vaak – betekende die ontdekking dat ze werd mishandeld tot de dood erop volgde, of dat ze werd doodgeschoten. Blijf van mijn Lijf zette dan een overlijdensadvertentie voor zo’n vrouw. Blijf deed dat deels uit verdriet, deels om het probleem van ‘huiselijk geweld’ (zoals de overheid het inmiddels was gaan noemen, een term die misplaatst gezellig klinkt) weer eens op de kaart te krijgen.
Over vrouwenmishandeling hebben we het tegenwoordig niet meer. Blijf bestaat nog wel maar is uit ons zicht, uit ons discours en uit ons besef verdwenen. Blijf van mijn Lijf gaat inmiddels namelijk in een burka gehuld, een burka die haar is opgelegd, een burka die het debat onzindelijk maakt.
Want tegenwoordig hebben we het alleen nog maar over ‘eerwraak’ – over islamitische mannen die hun vrouw, zuster of nicht te grazen nemen en mishandelen, soms tot de dood erop volgt. We doen daarbij alsof eerwraak een volkomen nieuw fenomeen is, iets dat wezensvreemd is aan ‘onze’ cultuur. Iets dat ‘wij’ nooit zouden doen of hebben gedaan. Iets dat bij ‘hen’ hoort, bij een groep die we hebben gekenschetst als ‘achtergebleven’.
In alle eerlijkheid: ik zie werkelijk het verschil niet tussen ‘eerwraak’ en die Nederlandse mannen van toen (die overigens helaas nog steeds bestaan). In beide gevallen vindt een man, of soms zijn familie, dat een vrouw zijn eer heeft bezoedeld en dat zij moet betalen om zijn goede naam te redden, dat hij daarvoor zijn vuisten mag gebruiken en in het ergste geval haar leven mag nemen. In beide gevallen wordt geredeneerd vanuit de gedachte dat een vrouw familiaal bezit is en dat je als man – als echtgenoot, of zwager of broer – lijfstraffen op haar mag toepassen.
Ook geboren en getogen Nederlanders doen aan eerwraak. Nederlanders in soorten en maten, maar altijd mannen. En het zijn altijd vrouwen die er het slachtoffer van zijn. Een term als ‘eerwraak’ vind ik uiteindelijk eerder versluierend dan verhelderend: hij maskeert dat het om ouderwets seksisme gaat en verpakt het originele probleem in termen van verlichting versus religie, van westerse waarden versus islam, van moderniteit versus achtergebleven geloof, van botsende beschavingen, terwijl het daar werkelijk geen flikker mee te maken heeft.
Wat het gebruik van de term ‘eerwraak’ doet, is een complex en helaas vrij universeel verschijnsel als vrouwenmishandeling reduceren tot een eendimensionale religieuze kwestie. De term ‘eerwraak’ verhuist de discussie: ineens gaat die niet langer over de verhouding tussen mannen en vrouwen in willekeurig welke cultuur en worden niet mannen geproblematiseerd, maar een geloof. Daarmee verwordt vrouwenmishandeling tot een instrument in het steeds idioter wordende islamdebat.
De Franse politicoloog Olivier Roy wijst erop dat dit een breder verschijnsel is. Wanneer een moslim in een van de banlieus iemand met een steen de hersens inslaat, heet dat prompt ‘steniging’ in plaats van moord. Daarmee zetten we het weg en nemen we afstand: zoiets is primitief, zoiets doen ‘wij’ nooit. Hetzelfde met meiden die provocatief met hoofddoek de school binnenstapt. Als ‘wij’ kleding aantrekken waarvan we weten dat-ie heftige reacties oproept, is het pubergedrag. Als ‘zij’ het doen, is het extremistische islam.
Eerwraak is niet islamitisch. Eerwraak is helaas van ons allemaal.
5 maart 2008 / Lover 2008-2, juni 2008
Geweld is altijd een teken van zwakte. Een moment waar praten en goed nadenken stopt. Geweld zou toevertrouwd moeten worden aan slechts zij die er voor opgeleid zijn. Het leger en de politie. En goed in procedures moeten worden vastgelegd zodat misbruik altijd kan worden bestraft.
Daarbij moet ik zeggen dat opsluiten ook geweld is. Vooral eenzame opsluiting. Of iemand eten en drinken onthouden. Of iemand op je werk of je buren pesten. Een reactie is dan begrijpelijk. Maar moet altijd bestraft worden door de daarvoor ingestelde instanties. Idealiter.
Wel een eyeopener voor me Karin. Ik ging gewoon mee in dat verhaal van eerwraak en dat het louter import uit een andere cultuur was. Eigenlijk maakt de reden van het gebruik van geweld niet uit. Je moet er gewoon voor bestraft worden en maar hopen dat het het waard was. Als je geliefde of kind gemolesteerd wordt kijk je ook niet lijdzaam toe. Dan is het de straf die je daarna krijgt opgelegd helemaal waard.
Oorlogen zijn om minder begonnen.
Ik krijg zo’n zelfde gevoel als bepaalde media weer eens beginnen over geweld tegen homo’s.
Goede observatie.
@JuZo
“De sociale controle is het sterkste mechanisme dat er is. Iemand die -niet- aan eerwraak doet wordt een dropout. Outcast. Hem of haar lukt niets meer”
Het is kwalijk dat je dat toevoegt, Bosjeloo. – ‘\Ô_Ô/’
@JuZo
Je vind het misschien kwalijk dat ik dat toevoeg, maar zo werkt het met eerwraak. De eer van de hele familie staat op het spel en de zwakkere mannen uit de familie mogen het vuile werk doen.
Als je mij citeert, hoor je ===IN=== in het citaat niets toe te voegen.
Ja natuurlijk JuZo. Jij weet van iedereen hier het beste hoe het hoort. Daarom verdwijnen sommige van je bijdragen ook in /dev/null dankzij Karin Spaink!
Het klopt wat je daar zegt KaSpa, althans grotendeels en het was een te verwachten volksverschijnsel bij het openzetten van alle grenzen voor alle personen uit alle werelddelen een aantal jaren geleden. Men hield er dan ook rekening mee. Bij justitie en politie.
Maar er is -gelukkig-, een helaas nogal langzaam maar altijd werkend degelijk maatschappelijk controlemechanisme. Dat is niet dat van het politioneel en justitieel vervolgend hard ingrijpend veroordelend en opsluitend controle apparaat maar dat is de altijd aanwezige en veel machtigere sociale controle.
De sociale controle is het sterkste mechanisme dat er is.
Iemand die aan eerwraak doet wordt dropout. Outcast. Hem of haar lukt niks meer. Hij of zij komt nooit meer hogerop, of eroverheen. Hij of zij vervalt, door minachting en uitsluiting. De ergste wapens die er zijn. Decadeert, degradeert en regresseert door de direct random overal aanwezig zijnde uitsluiting. Hij of zij krijgt zelfs geen brood meer in de broodjeszaak. Of alleen nog besmuikt, onder de tafel dat niemand het ziet, en stilzwijgend massief veroordelend.
Dat zijn minstens nog veel zwaardere straffen, die zich in generaties voortzetten, dan gevangenisstraf. Of zelfs de dood.
Iemand die aan eerwraak doet is afgebrand. Voor het leven en daarna, en kan zich door de sociale controle het beste maar zo snel mogelijk het leven benemen. Bij migratie achtervolgt de dodelijke rumour.
‘\°_°/’
Mannen die moorden doden drie keer zoveel mannen als vrouwen. Vrouwen die moorden doden ook drie keer zoveel mannen als vrouwen. Mannen zijn moorddadiger dan vrouwen. Maar ze zijn dus ook veel vaker slachtoffer dan vrouwen, ongeacht het geslacht van de dader.
Ik weet niet of je geen onderscheid kunt maken tussen eerwraak en overig geweld tegen vrouwen. Volgens mij is er echt niemand die denkt dat vrouwenmishandeling alleen een zaak is die Islamitische vrouwen betreft, daar verschijnt toch wel voldoende onderzoek over hoeveel vrouwen, uit alle rangen, standen en ethnische achtergronden, dat overkomt.
En ik geloof wel dat eerwraak iets anders is dan het in elkaar rammen van een vrouw door haar man, reden waarom vroeger Blijfhuizen vol zaten en nog steeds zitten. Dat een zwager een gevluchte vrouw in elkaar kwam slaan was zeker niet een gebruikelijk iets en ik weet daar echt wel iets van, want in die tijd werkte ik als vrijwilliger bij een Vrouwenrechtswinkel, we hadden ook een spreekuur seksueel geweld. Dat geweld tegen vrouwen vrijwel altijd voorkomt uit een misplaatst gevoel van macht ben ik helemaal eens.
Maar bij eerwraak spelen ook andere aspecten mee. Er zijn ook gevallen bekend van moeders die de ogen dichtdoen voor mishandeling en zelfs moord op de eigen dochter, omdat de eer van de familie in het geding is. Vroeger zullen moeders ook wel een oogje hebben dichtgeknepen soms als hun dochter werd mishandeld binnen een huwelijk, maar dat was dan waarschijnlijk meer een uitvloeisel van economische machtsfactoren (vrouwen waren veel minder economisch zelfstandig dan nu en dat was zeker ook een factor om dan maar bij zo’n man te blijven) dan eer van de familie. Hoewel dat bij weer eerdere generaties waarschijnlijk wel weer meespeelde.
Een vriendin van mij is dochter van gescheiden ouders, gescheiden vlak na de oorlog. Omdat de vader een vriendin kreeg en weg wilde. Desondanks kreeg de moeder er de schuld van, zij was geen goede vrouw geweest omdat hij haar verlaten had. Daarom werden ook de kinderen met de nek aangezien, want met kinderen van een gescheiden moeder mochten de buurtkindertjes niet spelen.
Ik geloof wel dat geweld tegen vrouwen (en mannen, vlak de mishandelende vrouwen ook niet uit) langzaam zal uitsterven, maar nou ben ik een geboren optimist. Het wordt in elk geval niet meer als normaal gezien, de politie doet nu tenminste wat na een aangifte, het zelfbewustzijn en de economische zelfstandigheid is toch groter dan vroeger. Maar het blijft afschuwelijk en vernederend dat het nog altijd voorkomt.