In debatten over privacy bromt soms iemand iets over de Tweede Wereldoorlog: de gegevens die Nederland over de bevolking bijhield, gaven de Duitsers de gelegenheid de joden eruit te vissen en te deporteren. Niemand neemt dat argument echt serieus als het over de huidige registratie van gegevens gaat, misschien omdat er indertijd een oorlog en een buitenlandse bezetter aan te pas moesten komen om misbruik van die gegevens te maken, en die situatie zich niet snel opnieuw zal voordoen.
Maar dat is al te optimistisch gedacht. We hebben momenteel wel degelijk te maken met mensonterende uitwassen die het gevolg zijn van verkeerd gebruik (of zelfs misbruik) van persoonsgegevens. Er zitten momenteel een kleine duizend mensen vast in twee Amerikaanse kampen, Guantánamo Bay en een kamp-zonder-naam in Afghanistan, plus een onbekend aantal in Abu Ghraib: al die mensen zitten vast zonder proces, hebben geen advocaat en weten zelfs niet welke verdenkingen er tegen hen bestaan. Ze kunnen – en mogen – zich niet verdedigen. Ze hebben geen contact met de buitenwereld. Hun namen mochten tot aan deze week niet bekend worden gemaakt. Ze worden daarenboven blijkens tal van rapporten mishandeld. In Guantánamo zitten de meesten al ruim vier jaar vast. Guantánamo is een eigentijds concentratiekamp.
Een handvol mensen is intussen vrijgelaten, meestal nadat hun namen bekend waren geworden en hun eigen overheid onder druk werd gezet om te lobbyen bij de Amerikanen. Vier Britse moslims werden na zo’n lobby vrijgelaten en konden na drie jaar naar Engeland terugkeren; de beschuldiging dat ze lid van Al Qa’ida zouden zijn, miste elke grond. Ze worden nog steeds door de Britse politie lastiggevallen, ook al is helder dat ze niets misdaan hebben. Ze werden om geen enkele andere reden opgepakt dan dat ze moslim waren en naar Pakistan waren gereisd. Dat dat was om het huwelijk van een van hen bij te wonen, wilde niemand geloven. De ‘feiten’ spraken tegen ze. Hun persoonsgegevens maakte ze verdacht in de ogen van de Amerikanen, en wat ze ook zeiden: niets hielp.
Er zijn meer zulke verhalen bekend geworden. Mensen die op zwarte lijsten belandden omdat ze met terreurorganisaties zouden flirten: hun gegevens ‘bewezen’ dat. Hun paspoorten werden ingenomen, hun geld bevroren, ze moesten zich wekelijks bij de politie melden. Daarna ging het vaak snel: ontslag door hun baas, schulden, uithuiszetting en wat dies meer zij. De meeste van hen zijn inmiddels van alle blaam gezuiverd, maar dat maakt het leed dat ze hebben moeten doorstaan bepaald niet ongedaan.
Deze mensen zijn niet alleen slachtoffers van een paranoïde overheid. Ze zijn eerst en vooral slachtoffers van onze moderne gegevenshuishouding, van de gedachte dat je door een aantal kruisverbanden tussen allerlei bestanden te leggen, vanzelf de ‘goeden’ en de ‘kwaden’ kunt sorteren.
De ervaring leert dat als iemand eenmaal het etiket ‘verdacht’ opgeplakt heeft gekregen, hij zich daar haast niet meer van kan ontdoen, alle contra-expertise ten spijt. De missers van het Openbaar Ministerie (de twee van Putten en de Schiedammer Parkmoord, en naar het zich laat aanzien ook de Deventer moordzaak) getuigen van hetzelfde principe: er komt een verdachte bovendrijven en daarna bijten de speurders zich vast. Al het ontlastende bewijs wordt genegeerd of ontkend, aan rechtbanken worden halve waarheden verteld en ambivalenties onthouden. Het resultaat: onschuldigen zitten jarenlang vast.
We moeten maar ‘s minder vertrouwen op bestanden. Daar komen namelijk bewijsbaar grote ongelukken van.
Ik denk dat we ook voornamelijk wat minder moeten vertrouwen op de ‘goede bedoelingen’ van de VS…
> Guantánamo is een eigentijds concentratiekamp.
Fijn om dit zo onverbloemd te zien staan.
De rest van die column waarin een verband wordt gelegd tussen de Guantanamo-gevangenen en gegevensbeheer bevreemdt mij.
Enkel en alleen omdat die gevangenen gevangen worden gehouden door een Westerse staat (zo eentje die net als Nederland van alles en nogwat registeert) dringt het misbruik van gegevensbeheer tot de kern van het probleem? Ik vind het persoonlijk geloofwaardiger dat de USA al die mensen toetertijd zonder ook maar enige aanzien des persoons als een kluitje ‘sand-niggers’ heeft opgepakt, en daarom al niet vrij kan of wil geven wie ze zijn: omdat zo de willekeur in het oppakken duidelijk zou worden.
Trouwens, hoe weet de USA wie wie is op Guantanamo, alsof die gevangenen alles zullen verklappen (hun naam en afkomst)? Of moet je in Afghanistan, net zoals in het achterlijke Nederland, vechten met je bio-metrische ID-kaart op zak?
Ik vind het sowieso maar een rare vorm van protocollaire dwarsbomen: een Westerse staat aanspreken op het feit dat ze persoonlijke informatie heeft (dan wel HOORT te hebben!) over gevangenen, maar deze *informatie* (die voor de mensen zou moeten staan) niet vrijgeeft.
En wat dan nog, dat we nu weten wie in dat kamp zitten? Is die informatie, door haar vrij te geven, soms nog steeds in dienst van de personen waarnaar ze refereert? Nee! Die informatie is alleen nog maar in dienst van degene die haar beheert (zowel de USA als al die het-zo-goed-bedoelende mensenrechtenadvocaten en activisten die de informatie nu in handen hebben gekregen, terwijl de feitelijke bronnen/eigenaars van die informatie -em nog steeds de pineut zijn).
Hebben we niet gedurende de hele jaren 1980 en 1990 moeten aanhoren (van de Baudrillards van deze wereld) dat informatie een eigen leventje is gaan leiden?
Ik zou zeggen dat we in het geval van Guantanamo met een zo’n Baudrillards ‘virtueel zoetmakertje’ te maken hebben: de persoonsinformatie wordt vrijgegeven in plaats van de personen zelf. Ik vind dit een wel erg cynische manifestatie van het ouwe ‘Information wants to be free’. Met vrije informatie alleen krijg je niemand vrij, zoveel is in die 20 jaar Baudrillardse verheerlijking van het virtuele wel duidelijk geworden. Informatie wordt op deze manier nogal letterlijk los-geslagen.