«De beurs is het hart van de economie,» zei een clown vorige week. De beurs? Is dat niet waar het ene bedrijf na het andere neerstort omdat ze luchtkastelen hebben gebouwd en tulpenhandel hebben bedreven? Waar bedrijven rondlopen die, zoals WorldCom, een slordige veertig miljard dollar aan schulden hebben, die (zoals UPC) wanhopig proberen te overleven door anderen op te kopen zonder zelf ooit veel meer dan klachten te produceren of die (zoals Enron) de boel belazeren met valse boekhoudingen? De clown werd gisteren minister van Economische Zaken.
«Wij gaan de bezem door het bestel halen,» beloofde een andere clown, Vervolgens was hij het op alle punten subiet eens met informateur en formateur, en blonk hij vooral uit in het vergenoegd glimmen op de televisie. Zijn mensen voor het kabinet haalde hij vooral uit bestaande partijen en verder durfde hij niets, maar dan ook niets opzienbarends dat zijn grote leider had gezegd, door te voeren. De Betuwelijn gaat gewoon door, het drugsbeleid wordt niet verder geliberaliseerd en we moeten vooral veel dure en overbodige gevechtsvliegtuigen kopen.
ÂHet omroepbestel moet onder toezicht komen, want hoe NOVA ons portretteert, daar lusten de honden geen brood van,» zei derde clown die nota bene zelf journalist was geweest. Ze schopte het gisteren tot Nederlands eerste zwarte staatssecretaris en moest na een paar uur al aftreden omdat ze gelogen had over haar verleden. Het was RTL-nieuws – een commerciële omroep en derhalve uitgesloten van Bijlhouts gemakszuchtige en zelfbehagende kritiek – die wist te bewijzen dat ze ver na de Decembermoorden in Suriname in koket militie-uniform rondmarcheerde en haar steun aan Desi Bouterse betuigde.. Ze had eerder beweerd dat ze zich na Bouterses moordpartij subiet van zijn regime had afgekeerd. Een vrouw om trots op te zijn, vond de LPF. Een democrate in hart en nieren en een voorbeeld voor haar zwarte landgenoten, meende ze zelf. Maar ze bleek een liegende journalist te zijn die meewaait met de wind van sterke mannen.
«Och, Paars had zijn tijd gehad en ik was ze allang zat,» zei een vierde clown, die zelf een van de boegbeelden van Paars was geweest en in dat kabinet altijd zo leuk jongensachtig en kameraadschappelijk kon doen. Veel breeduit lachen (daar win je de vrouwen mee), veel aan journalisten vertellen hoezeer hij van computerspelletjes hield (daar win je de jeugd me), en verder vooral veel meedoen met de rest van het kabinet als ze hun conflicten verdoezelden en hun meningsverschillen binnenskamers wilden houden (daar red je je huid mee). Nu meet hij breed uit hoe vreselijk het indertijd allemaal was, een bekentenis die vals oogt, al was het maar omdat hij er telkens diezelfde grijns bij opzet als hij toen had.
«Ik heb er een hard hoofd in,» zei Kok toen hij afscheid nam. Hij wees op beleidsvoornemens die zonder geld moeten worden waargemaakt en waarschuwde voor gebrekkig sociaal beleid, voor loze beloften en instabiliteit. Behartenswaardige woorden. Kok noemde echter zijn eigen grote fout niet: dat hij zijn twee kabinetten zo doordrongen heeft van de noodzaak tot compromissen dat niemand ooit een eigen standpunt durfde innemen.
Compromissen zijn onontkoombaar, zeker in coalitiepolitiek, maar wanneer je nooit duidelijk maakt wat je eigenlijk hebt gewild, waarin het compromis schuilt en op welke gronden je het noodzakelijk achtte je eigen ideeën af te zwakken of aan te passen – wanneer je kortom het compromis presenteert als een natuurlijke uitkomst in plaats van als een afweging die je inzichtelijk maakt – krijgt je beleid nooit smoel en worden je beslissingen soep. Je laat niet zien welke keuzes je hebt gemaakt en waarom, noch laat je een inhoudelijke verlies- en winstrekening zien. Je bindt mensen zo niet, maar zet ze buiten schot. Aan natuurlijke compromissen valt immers niet te tornen, en wie – binnen of buiten het parlement – de afwegingen en keuzes die eraan vooraf gingen boven tafel trachtte te krijgen, stootte op de muur van schijnbare kabinetsbrede eensgezindheid.
De onenigheid niet verdoezelen had Kok en paars kunnen redden.
Balkenende doet het geen zier beter op dat punt. De presentatie van het regeerakkoord in het parlement was een veredelde persconferentie in plaats van een open debat. Dat belooft weinig goeds wat betreft dualisme in de politiek; de fracties moeten volgen, niet onderzoeken, opperen of nadenken. Verschillen tussen de participerende fracties worden onder tafel geveegd en voor zover er onenigheid naar buiten komt is dat alleen in de vorm van de LPF die intern ruziet.
Een paar uur voordat het kabinet Balkenende aantrad, beefde de aarde in Limburg. De schok was tot in Rijnmond te voelen.