“WAAROM IS DAT ZO ERG DAN?” vroeg de journalist. “Als ze er nu boeven mee kunnen pakken…” We spraken over aftappen. Ik had verteld dat de hoeveelheid telefoontaps in Nederland enorm is toegenomen, van drieduizend in 1994 tot tienduizend in 1998, en zei dat ik bovendien verwachtte dat de aantallen internettaps binnen een paar jaar de telefoontaps minstens zouden evenaren.
Met alleen taps vang je geen boeven. Simpele logica toont dat al aan: met meer taps zou je dan ook meer veroordelingen zien, en als er een rechtstreeks verband tussen taps en veroordelingen zou bestaan, kwam Justitie geheid jaarlijks met fiere rapporten waarin men uitlegde wat een geweldig instrument taps voor de misdaadbestrijding zijn. En: tienduizend taps per jaar, variërend van een paar weken tot een paar maanden? Taps hebben alleen zin bij specifieke misdrijven: tasjesrovers, inbrekers en autodieven pak je er zelden mee, wel kunnen ze nuttig zijn bij opsporings- en achtergrondonderzoek naar bendes, heling, drugshandel, fraude en witwasserij. Maar zijn er in die gebieden heus tienduizend verdachten per jaar? Dat is hoogst onaannemelijk.
Hoewel een tap alleen door de rechter-commissaris wordt gehonoreerd indien er al een vermoeden tegen iemand bestaat, is er volstrekt geen inzicht in de gronden die voor zulke vermoedens worden aangevoerd, noch bestaan er overzichten hoe vaak zulke vermoedens gerechtvaardigd bleken. Er zijn geen tapcijfers in Nederland: niet van specifieke aantallen (de bovengenoemde cijfers zijn per ongeluk boven tafel gekomen), noch van de duur van taps. Niemand kan zeggen hoe vaak taps nuttig waren – en dus evenmin hoe vaak iemand ten onrechte is afgeluisterd. En als er tienduizend tapbevelen per jaar worden getekend – dit jaar wellicht al vijftienduizend, dat wil zeggen: bijna zestig per werkdag – kan ik me niet goed voorstellen dat de rechter- commissarissen elk bevel nauwgezet beoordeelt voor ze er een krabbel onder zetten.
Waarom zouden we als burgers de overheid überhaupt iets toestaan waarvoor zij in het geheel geen verantwoordelijkheid aflegt? Waarom hebben we in Nederland geen onderzoeksrechter of ombudsman, zoals in Engeland, die elk jaar steekproefsgewijs tapbevelen onderzoekt en nagaat of Justitie buiten haar boekje gaat dan wel de regels oprekt? Waarom mogen we niet eens weten hoe vaak tapbevelen worden uitgevaardigd, of hoe effectief ze zijn?
NOU JA, MIJ KAN HET NIETS SCHELEN,” sprak de journalist en dacht dat dat stoer was, “van mij mogen ze alles weten, ik heb immers niets te verbergen.” Een antwoord Nederlandser dan spruitjes: wij van die krampachtig open gordijnen ‘s avonds, wij willen parmantig laten zien dat wij brandschoon zijn en als nette burgers altoos klaar staan voor inspectie, papieren, paspoort en pinpasje gul in de hand. Voor Nederlanders is privacy het wisselgeld waarmee ze denken overheid en grootwinkelbedrijven te kunnen omkopen: als wij het nu inleveren, zorgen zij voor onze veiligheid en ons gemak, hopen we. En al wie aan zijn privacy hecht en tegensputtert bij zo’n ruil, wordt vanzelf licht verdacht, of minstens ouderwets bevonden.
Maar laat u uw paspoort slingeren? Geeft u uw pincode zomaar aan anderen? Gaat het de overheid überhaupt aan waar u was, en wanneer? Met wie u belt, en hoelang? Wat u toen zei? Mag Albert Heijn uw inkomen weten en uw drankgedrag meten? Mag de buurvrouw weten met wie u naar bed gaat, en hoe vaak? Mag uw baas of uw ziekteverzekeraar uw genen doorlichten?
Nee? Dan heeft u dus toch iets te verbergen. Onschuldige zaken weliswaar, maar toch: dingen waarvan u vindt dat het anderen geen lor aan gaat. Dat nu is privacy: u maakt uit wanneer u iemand iets over uzelf vertelt, en een ander krijgt zulke zaken niet zonder uw instemming te weten. Juist zulke informatie komt steeds vaker bij steeds meer instanties terecht, en geen hond die er nog zicht op heeft.
Wij geven te gretig informatie weg en de overheid is te gulzig. Die wil meer dan misdaadbestrijding alleen: die wil ‘subversieve’ elementen in de gaten houden, die hoopt dat technologie miraculeus slaagt waar ouderwets speurwerk faalt, en erodeert onderwijl de rechten van haar burgers. Maar zodra dat ‘misdaadbestrijding’ heet, gaan wij zonder argwaan akkoord.
Ik ben niet per se tegen taps. Wel maak ik bezwaar tegen een overheid die gaandeweg meer rechten voor zichzelf opeist en minder van de rechten van haar burgers overlaat. Ik ben vooral erg bezorgd wanneer een overheid zichzelf steeds meer mogelijkheden verschaft om de gangen van haar burgers na te gaan, terwijl zijzelf haar burgers belemmert om haar te controleren.