MISSCHIEN VLIEGEN ZE AL, die F-16’s, en zijn ze onderweg om hun bommen op Servisch grondgebied te werpen en Milosevic mee te delen dat – ja, wat eigenlijk? Dat het niet aangaat je eigen bevolking uit te roeien? Dat de NAVO heus wel spierballen heeft? Dat Kosovo recht heeft op z’n vroegere relatieve autonomie? Dat Milosevic hulpverleners in het gebied moet toelaten en zijn Servische troepen dient terug te trekken? Besluit de NAVO te bombarderen om Milosevic tot onderhandelen te dwingen, of uit angst dat Milosevic, als hij Kosovo ‘wint’, helemaal niet meer te stoppen zal zijn? Sturen we die F-16’s op Belgrado af om Rusland te laten zien dat hun toestemming in de VN helemaal niet nodig is? Om Kosoofse vluchtelingen te helpen? Om de VN-leden te laten zien dat de NAVO haar eigen beleid maakt?
Het duizelt me als ik over die bommen nadenk. Ja, er moet wat. Dat er een humanitaire ramp gaande is te Kosovo is evident, evenals dat niemand – ook de nominale president van dat land niet – het recht heeft om een gebied plat te schieten en de bevolking ervan uit te moorden. Maar bommen gooien helpt weinig tegen wat Milosevic doet, vrees ik. Bommen hebben – dat is eenmaal hun natuur, daar kunnen ze zelf niet veel aan doen – eerder de neiging dingen kapot te maken dan op orde te brengen.
Milosevic, de zittende president van de Federale Republiek Joegoslavië, een internationaal erkende natie, is niets meer of minder dan een nationale en internationale ramp. De man liegt, bedriegt, moordt, vervalst verkiezingsuitslagen, houdt zijn eigen volk eronder, demoniseert de oppositie, voedt etnische haat, heeft zijn land gefailleerd, houdt huis als een dictator en zaait overal tweespalt en verderf.
Het Joegoslavië Tribunaal in Den Haag bereidt een aanklacht tegen hem voor wegens zijn talloze wandaden in Bosnië en hoopt hem ooit te kunnen vervolgen wegens oorlogsmisdaden – maar niemand is in de positie om hem te arresteren of uit te leveren, en uit vrije wil laat de man zich uiteraard niet berechten, zodat het Tribunaal in stilte afwacht en onderwijl niets kan doen dan Milosevics nieuwe serie oorlogsmisdaden, ditmaal in Kosovo, te documenteren. Hoe wanhopig, die taak. Het is erger dan de stal uitmesten terwijl de bevuiler doodleuk doorgaat: het Tribunaal mag alleen opschrijven hoe vies de drek is, en kan ondertussen nog geen emmertje weghalen.
En dan die bommen. Dat ze gaan vallen staat ondertussen vrijwel vast, ook al weet niemand welk doel ze precies moeten dienen. Want met bommen krijgen de vele tienduizenden vluchtelingen hun huizen niet terug: die zijn voor het merendeel vernield en verwoest, en de ravages ervan bevinden zich bovendien op gebied waarnaar ze niet terug durven keren zolang ze een enigszins bestendige bescherming moeten ontberen.
Hulpverleners trekken zich thans echter juist terug uit Kosovo, op de vlucht geslagen voor diezelfde bommen die Damoklessend boven ieders hoofd hangen, zodat de vluchtelingen er op korte termijn eerder slechter voor staan dan beter.
In Belgrado beeft de oppositie onderwijl, omdat de nieuwe oorlogsdreiging voor hen nog meer repressie betekent dan ze al hebben moeten ondergaan. De weinige journalisten die voor onafhankelijke media werken, is in niet mis te verstane termen de wacht aangezegd door de Servische vice-premier Seselj: hun ‘onpatriottische’ gedrag bestempelt ze in zijn ogen tot vijand, tot on-Servisch, en ze vrezen met recht voor hun leven.
Milosevic een halt toeroepen is cruciaal. De man is voor rede noch pressie vatbaar en heeft meermalen laten zien dat hij alleen met geweld en overmacht naar de onderhandelingstafel kan worden gedwongen; en nog voor de inkt droog is lapt hij alle verdragen en afspraken aan zijn laars en begint van voor af aan. Je zou willen dat er iets gebeurt. Het is noodzakelijk dat er iets gebeurt. Dit laten doorgaan terwijl iedereen weet dat het met de dag erger wordt, dat er elke dag meer mensen zullen worden verdreven en zullen sterven, is onacceptabel. Er moet iets.
Maar bommen gooien? Die zullen hoofdzakelijk de burgers, de vluchtelingen en de oppositie treffen; Milosevic zal zijn uiterste best doen er munt uit te slaan en zal trachten het ultra-nationalisme waarop hij tiert, ermee te versterken. Het is een mijnenveld daar, in Joegoslavië.
Niemand – mens noch natie – heeft het recht een ander dood te maken. Iedereen – mens en natie – heeft het recht zichzelf te verdedigen wanneer zijn leven bedreigd wordt. Iedereen, mens of natie, heeft het recht tussenbeide te komen wanneer er gemoord wordt, teneinde verdere bloedbaden te voorkomen. Dat is in dit geval de enige legitimatie voor internationaal ingrijpen: er wordt gemoord, en dat dient gestopt. Maar bommen gooien betekent in de eerste instantie hoofdzakelijk dat er meer mensen zullen sterven.
Gisteravond sprak ik er met een aantal mensen over, urenlang, en dat er iets moest gebeuren was de premisse; maar wat, en hoe? Voor je de Servische troepen in Kosovo bombardeert diende je eerst vliegtuigladingen met pamfletten op ze loslaten, suggereerde iemand, met als tekst: “Morgen vallen er geen folders maar bommen, deserteer Milosevics leger nu, voor het te laat is.” De Geallieerden schijnen dat in de Tweede Wereldoorlog gedaan te hebben om de Duitse manschappen een optie te geven. Maar de Servische soldaten zijn geïnfecteerd met de etnische haat die Milosevic preekt, en ze moeten wel dienst nemen wegens de interne repressie, wierp een ander tegen; bovendien: waar moeten ze naar toe als ze weg willen? Desertie betekent dat ze zich afsnijden van huis, familie, vrienden en alles wat ze dachten of hoopten te moeten beschermen en ontzien.
Dat een ander land – Nederland, Engeland, of wie ook – Kosovo pro forma kon annexeren en dan tegen Milosevic kon te zeggen: handen thuis, want alles wat je doet beschouwen wij vanaf vandaag als een interventie in ons grondgebied en een regelrechte oorlogsverklaring, was een andere optie. Slim. Maar de Westerse landen zijn te benauwd om Servië echt de oorlog te verklaren. We willen wel wat doen maar het mag niet te veel kosten, en zeker geen Westerse levens.
We kwamen er niet uit en ik voelde me met het uur machtelozer worden. Het enige dat zou helpen, bedacht ik, is als de VN in alle openheid een commandoteam samenstelt, Milosevic ontvoert en hem naar Den Haag brengt. Opdat hij daar terecht kan staan zoals eerder Eichmann in Israël: officieel, naar internationaal recht. Maar Milosevic is de internationaal erkende president van een internationaal erkende natie, dus de kans dat zoiets gebeurt is nihil.
Ondertussen vliegen ze misschien al, die F-16’s.